شواهد متعددی در دست است که نشان میدهد عوارض جانبی داروها، دست کم بخشی از آن، تحت تأثیر عوامل غیردارویی (غیرفارماکولوژیک) ایجاد می شود. به عنوان مثال، در مطالعات بالینی، اغلب برای مقایسه کارایی داروها به طور همزمان به یک گروه از بیماران دارو و به گروه دیگر دارونما (پلاسبو) تجویز می شود. نتایج مطالعات فوق نشان داده بیشتر آثار ناخواسته دارویی که توسط بیماران گزارش می شود ناشی از آن داروی خاص نیستند، چرا که همین عوارض در گروه دارونما هم به میزان مشابه دیده می شود.
همچنین به طور شایع دیده شده در بیمارانی که داروی خاصی را با یک برچسب تجاری خاص مصرف می کنند، استفاده از همان دارو با برچسب ژنریک یا حتی تولید شده در یک کارخانه دیگر، منجر به افزایش بروز عوارض می شود و بیماران با اعتقاد راسخ به دنبال همان داروی قبلی با برچسب تجاری خاص هستند، چون معتقدند آن دارو به آنان بهتر می سازد.
این نشان می دهد که انتظارات بیماران در ارتباط با عوارض جانبی داروها، جزو عوامل تعیین کننده مهم در تصمیم گیری پزشکان برای تجویز دارو هستند. تلقی منفی بیمار نه تنها بر میزان بروز آثار ناخواسته تأثیر می گذارد، بلکه ممکن است آثار مثبت دارو را نیز کم رنگ کند. مطالعات مختلف نشان داده داروهای ضد درد مخدر در بیمارانی که تلقی منفی از این داروها دارند، اثر نمی کنند یا کمتر اثر می کنند.
در یک مطالعه به هر دو گروه از بیماران مبتلا به سردرد میگرن، یک داروی ضد درد واحد تجویز شد، با این تفاوت که به گروه اول گفته شد این یک دارونماست. سر درد بیشتر بیماران گروه اول خوب نشد، درحالی که گروه دوم، اغلب از همان دارو راضی بودند. به این تلقّی منفی بیماران و به طور کلی، کاهش اثربخشی یا افزایش عوارض جانبی در اثر عوامل روحی روانی، اثر شبه جانبی، یا اثر نوسبو (#nocebo effect) گفته می شود.
مکانیسم های ایجاد کننده آثار شبه جانبی(#نوسبو)، به اندازه آثار دارونما(#پلاسبو) شناخته شده نیست، ولی آنچه روشن است این آثار واقعاً وجود دارند و ناشی از خطا نیستند. جالب اینکه خاطرات قبلی بیماران از درمانهای مشابه یا حتی یادگیری و شنیدن تجارب سایر بیماران (سرایت اجتماعی)، به شدت در ایجاد آثار شبه جانبی مؤثر هستند.
پزشکان، پرستاران و سایر اعضای تیم درمان، داروخانه ها، اطرافیان بیمار و حتی رسانه های ارتباط جمعی مانند روزنامه ها و به ویژه اینترنت، باید از وجود آثار شبه جانبی آگاه باشند و بدانند که نحوه برخورد و ارتباط آنان با بیماران، در بسیاری از موارد نقش اساسی در اثربخشی درمان دارد. گفتن حتی یک کلمه غیرضروری و یا نگفتن چیزی که باید گفته شود، ممکن است به طور ناخواسته منجر به ایجاد اثرات شبه جانبی گردد.
