به‌طور طبیعی، دو هورمون مرتبط با حاملگی (استروژن و hCG) باعث افزایش هورمون تیروئید (تا حدود ۵۰%) می‌شوند. گنادوتروپین (hCG) توسط جفت تولید می‌شود و شکل آن شبیه TSH است و مانند TSH تیروئید را تحریک می‌کند. استروژن تولید TBG (گلوبولین متصل‌شونده به هورمون تیروئید) را افزایش می‌دهد. بنابراین، TSH در بارداری به طور طبیعی اندکی پایین‌تر از حالت عادی است.

تیروئید در بارداری کمی (حدود ۱۰%) بزرگ می‌شود اما به‌حدی نیست که پزشک با معاینه متوجه آن شود. بنابراین بزرگی قابل لمس یا مشاهده تیروئید در بارداری ممکن است نشانه‌ای از بیماری تیروئید باشد و نیاز به ارزیابی بیشتر دارد. مشکل دیگری که در خانم‌های باردار وجود دارد این است که برخی از علائم بیماری تیروئید مانند خستگی به طور طبیعی در بارداری هم وجود دارد.

بیشترین وابستگی جنین به هورمون تیروئید مادر در سه‌ماهه اول بارداری است. در این مدت هورمون تیروئید مادر از جفت عبور می‌کند و به جنین می‌رسد. از حدود هفته ۱۲ تیروئید جنین شروع به کار می‌کند.

شیوع پرکاری تیروئید در بارداری ۲ در هزار و شایع‌ترین علت آن بیماری خودایمنی (گریوز) است. هیپرتیروئیدی خفیف و گذرا  در سه ماهه اول بارداری، به شکل TSH پایین و Free T4 نرمال، نیاز به درمان ندارد.

شیوع کم‌کاری تیروئید در بارداری ۳ تا ۵ در هزار و شایعترین علت آن بیماری خودایمنی (تیروئیدیت هاشیماتو) است. کم‌کاری بدون علامت تیروئید (هیپوتیروئیدی ساب‌کلینیکال) در حدود ۲ تا ۳ درصد از بارداری‌ها گزارش شده است. البته آمار فوق مربوط به کشورهای غربی است و به نظر می‌رسد اختلالات تیروئید در آسیا شایع‌تر هستند.

نشانه‌های کم‌کاری تیروئید در بارداری شامل خستگی شدید، عدم‌تحمل سرما، گرفتگی عضلات، یبوست، و اختلال حافظه یا تمرکز است. کم‌کاری تیروئید می‌تواند منجر به پره‌اکلامپسی، آنمی، سقط، وزن کم تولد، تولد مرده، و نارسایی احتقانی قلب شود. هیپوتیروئیدی مادر عامل شناخته شده اختلال رشد و تکامل مغز جنین است.

در مورد غربالگری از نظر هیپوتیروئیدی ساب‌کلینیکال در بارداری نظرات مختلفی وجود دارد اما منابع معتبر (American Thyroid Association،  American Association of Clinical Endocrinologists، وEndocrine Society ) در این مسئله اتفاق نظر دارند که غربالگری در خانم‌های بارداری که از نظر بیماری تیروئید پرخطر باشند، باید انجام شود.

عوامل خطرساز (ریسک‌فاکتورهای) بیماری تیروئید شامل سابقه کم‌کاری یا پرکاری تیروئید، سابقه تیروئیدیت پس از زایمان، سابقه جراحی و برداشتن یک لوب تیروئید، سابقه خانوادگی بیماری تیروئید، وجود گواتر، وجود آنتی‌بادی تیروئید، وجود علائم کم‌کاری یا پرکاری تیروئید (کم خونی، کلسترول بالا، سدیم پایین)، ابتلا به دیابت نوع ۱ یا اختلالات خودایمنی، سابقه نازایی یا سقط یا زایمان پیش‌ازموعد، و سابقه پرتودرمانی سر و گردن است.

سن بالای ۳۰ سال، سکونت در مناطق کمبود ید، وزن اضافی (نمایه وزن بدن یا بی‌ام‌آی ۴۰ یا بیشتر)، مصرف لیتیم و آمیودارون، و سابقه اخیر استفاده از مواد حاجب حاوی ید برای اقدامات تصویربرداری نیز خطر بیماری تیروئید را افزایش می‌دهند.

بهترین زمان برای غربالگری سه‌ماهه اول است. در مورد مقادیر مرجع آزمایش‌های تیروئید نیز اتفاق نظر وجود ندارد و به طور ایده‌آل، هر آزمایشگاه باید با توجه به جمعیت تحت پوشش خود، مقادیر مرجع را مشخص کند. بر اساس توصیه‌های انجمن تیروئید آمریکا، مقادیر زیر به عنوان معیار اولیه برای تفسیر نتایج آزمایش TSH پیشنهاد می‌شود:

سه‌ماهه اول بارداری 0.1-2.5

سه‌ماهه دوم بارداری 0.2-3.0

سه‌ماهه سوم بارداری 0.3-3.0

اگر TSH در هر زمان از بارداری بالاتر از حداکثر مقدار مرجع باشد، آزمایش T4 باید انجام شود. اگر T4 پایین باشد، تشخیص کم‌کاری آشکار تیروئید مطرح می‌شود.

اگر T4 نرمال باشد، تشخیص کم‌کاری نهفته تیروئید مطرح می‌شود و اقدام بعدی انجام آزمایش Anti-TPO و اندازه‌گیری آنتی‌بادی ضدتیروئیدپروکسیداز (آنتی-تی‌پی‌اُ)است. اگر آزمایش Anti-TPO مثبت باشد، درمان باید آغاز شود.

اگر TSH مساوی یا بیشتر از ۱۰ باشد، درمان فوری بدون توجه به آزمایش T4 و Anti-TPO باید آغاز شود.

پیگیری درمان هر ۴ هفته یک‌بار در طی ۲۰ هفته اول بارداری و سپس یک بار در هفته ۲۶ و یک بار در هفته ۳۲ با اندازه‌گیری TSH انجام می‌شود.

نیاز به ید در بارداری افزایش می‌یابد و خانم‌های باردار باید روزانه ۲۵۰ میکروگرم ید مصرف کنند که می‌تواند به شکل نمک یددار و یا مکمل‌های مولتی‌ویتامین مینرال باشد. افراد مبتلا به بیماری خودایمنی تیروئید ممکن است به اثرات ید حساسیت نشان دهند و ید در آنان باید محتاطانه و تحت نظارت پزشک مصرف شود. همچنین مصرف ید بیش از ۵۰۰ تا ۱۱۰۰ میکروگرم نیز ممکن است منجر به کم‌کاری تیروئید جنین شود.

خانم‌های مبتلا به کم‌کاری تیروئید که می‌خواهند باردار شوند باید توجه کنند که مقدار مصرف هورمون تیروئید را باید به ویژه در ۶ هفته اول بارداری افزایش دهند (حدود ۲۵% تا ۳۰%) و TSH  هر ۴ هفته یک‌بار چک شود. هدف، حفظ TSH در محدوده کمتر از ۲٫۵ است.


منابع: 1 2 3