نیمه دوم قرن بیستم را باید عصر غربالگری سرطان نامید. در سال 1943 پاپانیکولائو و تراوت اولین گزارش خود را درباره شیوه جدید غربالگری سرطان دهانه رحم ارائه کردند. در آن هنگام سرطان دهانه رحم هنوز یکی از علل اصلی مرگ و میر زنان بود. طی دهه 1950، اجرای برنامه غربالگری سرطان دهانه رحم در صدها مرکز در سرتاسر آمریکا آغاز شد و در عرض 40 سال میزان بروز (انسیدانس) و مرگ و میر ناشی از آن تا 60% کاهش یافت. بلافاصله موضوع غربالگری سایر سرطانها مطرح شد. نمونه آن ماموگرافی در 1963، و کولونوسکوپی در 1969 بود. غربالگری به تدریج در حال توسعه بود. با اینکه هنوز درمان قطعی سرطان ممکن نبود، ولی غربالگری جذابیت داشت. مردم احساس می کردند با انجام غربالگری و تشویق سایرین به انجام آن، کار مهمی انجام می دهند و سهم خود را در راه مبارزه با سرطان ادا می کنند.
با این حال، غربالگری در قرن 21 کم فروغ شده است. شواهد فزاینده حاکی از ناکارآمد بودن بسیاری از اقداماتی است که با هدف غربالگری سرطان انجام می شوند. نمونه آن آزمایش PSA است که در حال حاضر بسیاری از صاحبنظران، دیگر انجام آن را توصیه نمی کنند. نتایج ماموگرافی نیز ناامیدکننده است و نشان می دهد حتی ساده ترین اصول ابتدایی غربالگری نیز باید هر از چند گاهی مورد تجدید نظر قرار گیرند. حس شگفتی و غرور قرن بیستم جای خود را به شک و تردید داده است. آیا واقعاً غربالگری به نفع یا به زیان بیماران ماست؟
بیشترین انتقاد به موضوع غربالگری سرطان در سنین بالا وارد است. در بیمارانی که امید به زندگی کوتاه تری دارند، احتمال ابتلا به سرطان کشنده پس از مثبت شدن تست غربالگری بسیار اندک و فوت در اثر علل غیر سرطان در آنان محتمل تر است. به علاوه، خطر عوارض ناشی از اعمالی مانند کولونوسکوپی در این سنین بیشتر است. ولی شواهد موجود درباره گرایش پزشکان و بیماران به انجام آزمایش های غربالگری، خلاف این واقعیت را نشان می دهد.
به عنوان مثال در یک مطالعه بر روی افراد 65 سال به بالا که همگی تحت پوشش بیمه مدیکر بودند و همگی یک کولونوسکوپی منفی در 55 سالگی داشتند (اصولاً کولونوسکوپی مجدد در این موارد فقط پس از 10 سال توصیه می شود)، معلوم شد که بیشتر این افراد با فاصله کوتاه تری (اغلب کمتر از 5 سال) دوباره کولونوسکوپی شده اند و این کار فایده چندانی هم نداشته است. در مطالعات دیگر در زمینه غربالگری سرطان پروستات، پستان، دهانه رحم، و روده بزرگ نیز نتایج مشابهی به دست آمده است. تنها در یک مطالعه مشخص شد حدود یک سوم مردان 75 سال به بالا در تگزاس آزمایش PSA انجام داده اند!
تا که بر دست تو دادم کار را
ناشتا بگذاشتی بیمار را
هر چه در غربال دیدی، بیختی
هم عسل، هم شوربا را ریختی
من خداوندی ندیدم زین نمط
یک گره بگشودی و آنهم غلط
(شعر از پروین اعتصامی)
