مغز نوجوانان در مقابل رفتارهای تکانه ای (Impulsive) و مخاطره آمیز آسیب پذیر است و به همین دلیل نیاز به مراقبت دارد. این گفته ی فرانسیس ای جنسن، محقق و نویسنده ی کتاب “مغز نوجوانان” است. مصاحبه ای از او می خوانیم. یکی از دلایل انتخاب این مصاحبه، اتفاقات تلخی است که این روزها در اطراف خود شاهد آن هستیم.
این مصاحبه درباره ی علوم اعصاب (نوروساینس) است و به ویژه به والدینی که در خانه نوجوان دارند و هر کسی که با نوجوانان سر و کار دارد، توصیه می کنم بیشتر توجه کنند. پژوهشهای جدید ثابت کرده دلایلی وجود دارد که مغز نوجوانان به طرز خاصی تکانه ای عمل می کند و در تصمیم گیری ها تا حدود قابل توجهی تابع خلقیات و عواطف است. این نشان می دهد که نوجوانان آسیب پذیری خاصی در مقابل اعتیاد، شامل مواد مخدر، الکل، سیگار و البته گوشی های هوشمند دارند.
مهمان این برنامه ی ما دکتر فرانسیس جنسن، نویسنده ی کتاب تازه ی “مغز نوجوانان” است. ایشان رئیس بخش اعصاب دانشکده ی پزشکی پنسیلوانیا و از اساتید هاروارد و مدیر تحقیقات علوم اعصاب در زمینه ی درمان های نوین (translational neuroscience) در بیمارستان کودکان بوستون است. او مادر تنهای دو نوجوان پسر است. پسرها الان بیست و چند سال دارند و در ادامه درباره ی چیزی که خیلی از والدین با آن مشکل دارند صحبت خواهیم کرد—این احساس که مغزتان با اطلاعات مختلف اشباع شده است. این مصاحبه زمانی انجام شده که کتاب جنسن تازه چاپ شده بود.
دکتر جنسن، به برنامه ی ما خوش آمدید.
خوشحالم که این جا هستم.
خوب، پس گفتید که مغز ما آخرین عضوی است که به بلوغ کامل می رسد…
بله.
… و این که مغز نوجوانان هنوز در حال بلوغ است. و بخشی از مغز که مسؤول به اصطلاح تصمیم گیری ها—یا قضاوت—است هنوز به طور کامل رشد نکرده است. بلوغ مغز هنگامی شروع می شود که نوجوان در دهه ی دوم زندگی است. خوب، کدام بخش از مغز و تا چه حد نابالغ است؟
خوب، این بخش در قشر پیشانی (کورتکس فرونتال) و قشر پیش پیشانی (کورتکس پره فرونتال) قرار دارد. یعنی قدامی ترین بخش مغز شما. و نوجوانان با ورود به دهه ی دوم زندگی از این بخش های مغز بیشتر استفاده می کنند. در گذشته تصور می شد با وقوع پدیده ی بلوغ، بچه ها به افراد تقریباً بزرگسال تبدیل می شوند—اصطلاحی که در کتاب استفاده شده، بزرگسالان صفر کیلومتر است—و آن ها تقریباً شبیه بزرگسالان هستند. بنابراین همه انتظار داشتند—چون بدن آنان شبیه بزرگسالان است—مغز آنان هم باید از نظر ساختاری شبیه بزرگسالان باشد. خوب، چنین تصوری واقعیت ندارد.
مغز نوجوان هنوز به بلوغ نرسیده است. گاهی این فرآیند تا اوایل و حتی اواخر دهه ی سوم زندگی طول می کشد. حتی باور کنید در برخی موارد بعد از سی سالگی هم این اتفاق نمی افتد و بلوغ کامل در حد افراد بزرگسال روی نمی دهد. و یکی از عوامل اصلی آن، نحوه ی تعامل و ارتباط بین بخش های مختلف مغز است. این مسیرهای ارتباطی باید کاملاً عایق بندی شوند تا انتقال پیام های عصبی با سرعت بالا صورت گیرد.
در داخل مغز ما یک سیستم عایق بندی طبیعی وجود دارد که شبیه عایق های لاستیکی اطراف سیم های برق است. این عایق طبیعی میلین نام دارد. جنس آن از چربی است. سلول ها باید میلین را بسازند و این سال ها طول می کشد.
جالب است که فرآیند عایق سازی از پشت مغز به سمت جلو تکمیل می شود و بنابراین آخرین بخشی که کاملاً عایق می شود قدام مغز است. و در قدام مغز چه خبر است؟ قشر پیشانی و پیش پیشانی. این بخش ها مرکز بصیرت و احساس است. اعمال اجرایی، مانند کنترل تکانه ها، رفتارهای مخاطره آمیز، توسط قشر پیشانی و پیش پیشانی مهار می شود.
این چه ارتباطی به رفتارهای نوجوانان دارد؟
خوب، این البته تا حدودی توضیح می دهد چرا با این که آن ها سر جای خود هستند، قشرهای پیشانی و پیش پیشانی سر جای خود هستند، پیام ها به موقع به قشر پیشانی نمی رسد. علت این است که عایق بندی مسیرها کامل نیست. پیام ها کندتر منتقل می شود. بنابراین دسترسی نوجوانان به قشر پیشانی به سهولت و سرعت بزرگسالان امکان پذیر نیست، تا مثلاً به خود بگویند، هی بهتر است این کار را نکنی.
بزرگسالان راحت تر تکانه ها را کنترل می کنند یا عوامل مختلف را در تصمیم گیری های خود دخالت می دهند، در حالی که یک نوجوان هنوز ظرفیت کامل برخط (آنلاین) بودن و تصمیم گیری آنی را کسب نکرده است. و به همین دلیل شاهد افزایش این رفتارهای به اصطلاح مخاطره آمیز و کلاسیک هستیم.
البته درباره ی معایب این محدودیت ها در مغز نوجوانان، زیاد صحبت می شود. مثل فقدان بصیرت، فقدان قضاوت. خوب، البته درجاتی از این ها وجود دارد. این یک فرآیند تدریجی است. یک موضوع همه یا هیچ نیست. اما مغز نوجوانان از سایر جهات شگفت انگیز است. این یک دوران شگفت انگیز از زندگی نوجوانان است. این زمانی است که به دلیل تقویت انعطاف پذیری سیناپس ها (اتصالات سلول های عصبی)، سرعت یادگیری افزایش می یابد. نوجوانان قادر به جذب اطلاعات بیشتری هستند. آن ها…
خوب، شما در یک یادداشت مرتبط با این بحث می گویید نوجوانان نه تنها سریع تر یاد می گیرند، بلکه ماندگاری حافظه ی آنان نیز طولانی تر است. مثل این که یادگیری آنان عمیق تر باشد. علت آن چیست؟
خوب، تصور می شود تمام فرآیند یادگیری و حافظه، به شکل برقراری ارتباطات قوی تر بین سلول های مغز است. وقتی کارها و مهارت های جدید یاد می گیرید، سلول های مغز شما شبکه های جدیدی ایجاد می کنند. محل اتصال سلول های مغز را سیناپس می گویند. در واقع هر چه از سیناپس بیشتر استفاده کنید قوی تر می شود. به ویژه اگر این استفاده با الگوی خاصی همراه باشد، مثل تمرین، سیناپس قوی تر می شود. طوری که پس از تمرین کافی دیگر لازم نیست برای به خاطر آوردن چیزی زیاد تلاش کنید.
این در واقع یک پایه ی علمی دارد. این در برش های مغز مطالعه شده است. مثلاً در مدل های حیوانی، در آزمایشی به نام تقویت دراز مدت، مشخص شده که اگر یک سلول مغز را تحریک و واکنش سلول دوم را ثبت کنیم، اگر این تحریکات طبق الگوی خاصی انجام شود، یک الگوی سریع مانند یک جلسه تمرین، از یک نقطه به بعد حتی با تحریکات کوچک سلول اول نیز پاسخ بزرگتری از سلول دوم دریافت خواهد شد.
چگونه سلول این را به خاطر می سپارد و چرا این پاسخ قوی تر است؟ در واقع سیناپس انتهای گیرنده ی سلول دوم از نظر فیزیکی بزرگتر شده است. همه ی این ها نیاز به فعالیت و تحریک بیشتر مغز دارد. ما در طی فرآیند تکامل طوری برنامه ریزی شده ایم که در سال های کودکی و نوجوانی بیشتر تحریک می شویم و مولکول های بیشتری برای تحریک وجود دارد.
مطالب مرتبط:
سپاس از مطالب علمی ارزشمند و مفیدتان. موفق و سلامت باشید.