مغز نوجوانان در مقابل رفتارهای تکانه ای (Impulsive) و مخاطره آمیز آسیب پذیر است و به همین دلیل نیاز به مراقبت دارد. این گفته ی دکتر فرانسیس ای جنسن، محقق و نویسنده ی کتاب تازه ی “مغز نوجوانان” است. ایشان رئیس بخش اعصاب دانشکده ی پزشکی پنسیلوانیا و از اساتید هاروارد و مدیر تحقیقات علوم اعصاب در زمینه ی درمان های نوین (translational neuroscience) در بیمارستان کودکان بوستون است. بخش دوم مصاحبه با او را می خوانیم.
نوجوانان در مقابل اعتیاد آسیب پذیرتر هستند. چرا؟
خوب، اعتیاد در واقع یک نوع یادگیری است. و درست همان طور که درباره ی نیاز یادگیری به انعطاف سیناپسی و تقویت سیناپس بر اساس تماس مکرر با واقعیت ها و کار به خاطره سپاری گفتم، اتفاقی که در اعتیاد می افتد نیز تماس مکرر است با این تفاوت که این جا با یک ماده ی اعتیادآور روبرو هستیم. و در بخشی از مغز نیست که برای یدگیری به کار می بریم.
اعتیاد مربوط به بخشی از مغز است که به دنبال پاداش است. این بخش که در سیستم لیمبیک (دستگاه کناره ای) قرار دارد شامل هسته ی مجاور دیواره (نوکلئوس اکومبنس) و کلاهک (تگمنتوم) است. دوپامین و سایر پیام رسان های عصبی در این جا نقش دارند. اتفاقاتی که می افتد شبیه تحریک و تقویت یک سیناپس در اثر یادگیری است. ماده ی اعتیادآور همان کار را می کند.
شکل گیری مدار پاداش در اطراف ماده ی اعتیادآور در نوجوانان منجر به اعتیاد قوی تر، سخت تر، طولانی تر، و محکم تر می شود. متأسفانه درست همان طور که یادگیری یک نکته در نوجوانی مؤثرتر است، اعتیاد نیز در مغز یک نوجوان اثر عمیق تری به جای می گذارد. دانستن این نکته برای نوجوانان بسیار مهم است—این که آنان سریع تر معتاد می شوند. این همچنین توضیح می دهد چرا چنین است—و راهی است برای اثبات دروغ بودن این افسانه، که، اوه، نوجوانان انعطاف پذیر هستند. می دانید، خوب می شوند. اجازه دهید بروند و آن چیز را بخورند و این چیز را مصرف کنند. خودشان برمی گردند. در واقع کاملاً برعکس است. آثار مواد اعتیادآور در مغز نوجوانان دائمی تر است. این مواد در نوجوانان اثرات نامطلوب بیشتری دارند و سمیّت آن ها نسبت به بزرگسالان ممکن است بیشتر باشد.
می توانیم به آسانی گفته ی شما را نادیده بگیریم و بگوییم، اوه، همه ی طرفداران اخلاق درباره های مواد اعتیادآور همین حرف را می زنند. آیا شما هم از زاویه ی اخلاقی به این موضوع نگاه می کنید؟
مطلقاً نه. و دقیقاً به همین دلیل این کتاب حاوی نکات فراوان و منحنی های متعدد درباره ی نتایج پژوهش های واقعی است که این واقعیت بزرگ را نشان می دهد که داروها و الکل و مواد دیگر اثرات متفاوتی روی مغز نوجوان نسبت به بزرگسال به جا می گذارند.
این دوره از تکامل مغز به شدت تأثیرپذیر و آماده برای نقش گذاشتن است. بنابراین عقل سلیم به ما می گوید چیزهای خوب در این دوره اثرات خوب تری به شکل قوی تر نسبت به هر زمان دیگر در مغز خواهند داشت و چیزهای بد هم اثرات بدتری خواهند داشت.
در مورد الکل و اثر آن در مغز نوجوان به یک پارادوکس جالب اشاره کرده اید. مثلاً مغز نوجوان در مقابل اثرات خواب آور و مسکّن الکل انعطاف پذیری بیشتری دارد. مثل این که بگویید به سرعت بزرگسالان از الکل خسته نمی شوند. در عین حال به این معنی است که ممکن است نوجوانان الکل بیشتری بنوشند (خنده). در مورد این پارادوکس چه می گویید؟
بله خوب، الکل در واقع—به دلیل اثر آن در مراکز حساس مغز که در نوجوانان نسبت به بزرگسالان در سطوح بالاتری است—در مغز در حال تکامل نوجوان مواد هدف بیشتری دارد و به همین دلیل می تواند سمّیت بیشتری ایجاد کند.
مطالعات نشان داده افراط در مصرف الکل—که شاید بدترین سناریوی ممکن باشد—می تواند حتی سلول های مغز نوجوان را منهدم کند. مرگ دائم سلولی. سطح الکل خون یک نوجوان به میزان مشابه یک بزرگسال، باعث مرگ سلول های مغز نوجوان می شود در حالی که چنین عارضه ای در بزرگسالان مشاهده نمی شود. می دانید، یک فرد بزرگسال ممکن است دچار بیهوشی عمیق شود اما آسیب واقعی مغز روی نمی دهد.
درباره ی اثر الکل روی حافظه چه؟ می دانید، نوجوانان در یادگیری و حفظ مطالب خوب هستند. آیا الکل این را کاملاً معکوس می کند…
بله.
… یا مختل می کند؟
بله، خوب، یکی از چیزهایی که در کتاب توضیح داده ایم صحبت درباره ی نحوه ی یادگیری است. یادگیری چیست؟ و اهداف یادگیری چیست؟ و داروها چگونه به این اهداف می چسبند و آن ها را مختل می کنند؟ خوب، الکل یکی از این داروهاست.
و الکل در واقع با اثرات یادگیری مقابله می کند، طوری که یادگیری مطمئناً مختل می شود. و این اثر در نوجوانان نسبت به بزرگسالان دائمی تر و عمیق تر است. آزمایش ها این را ثابت کرده. این اثرات در بافت های حیوانات آزمایشگاهی مشاهده شده است.
منظورتان این است که الکل توانایی یادگیری چیزهای جدید را مختل می کند یا ممکن است چیزهایی را که قبلاً آموخته ایم نیز از دست بدهیم؟
پرسش بسیار خوبی است. الکل حتی به خاطر سپردن چیزهای تازه را نیز مختل می کند، چون اثر آرامبخش دارد. در واقع باعث مهار و انسداد تحریک می شود. ما برای یاد گرفتن نیاز به تحریک داریم. و الکل در واقع این را مضمحل می کند. یعنی فرآیند یادگیری حتی آغاز هم نمی شود. و تصور می کنم در شدیدترین موارد—البته می دانید که در موارد افراط در الکل یک فراموشی کامل روی می دهد—اغلب آن زمان و حتی ساعت ها پس از آن را به یاد نمی آوریم.
اجازه دهید به حشیش بپردازیم. اول از همه، گفته اید که حشیش امروزی بسیار قوی تر از حشیشی است که دهه ی 1960 یا 1970 مصرف می شد. یعنی شرایط برای نوجوانان واقعاً تغییر کرده است. اما آیا حشیش اثر خاصی روی مغز نوجوان دارد؟
بله، حشیش در واقع اثر متفاوتی روی مغز نوجوان نسبت به یک فرد بزرگسال دارد. و این یکی از نکاتی است که نوجوانان باید بدانند، چون انعطاف پذیری بیشتری دارند و مواد هدف در مغز آن ها بیشتر است. و مثلاً بسیاری از این داروهای مورد سوء مصرف به اهداف بیشتری در مغز نوجوانان می چسبند.
و این جالب است چون ما فرآورده های طبیعی حشیش را در داخل مغز هم داریم. یک ماده به طور طبیعی در مغز وجود دارد که به گیرنده هایی در سلول های عصبی متصل می شود. این ماده بیشتر اثر آرامبخشی و فراموشی خاطرات ناگوار را دارد. پس وقتی حشیش مصرف می کنید، وارد مغز می شود و به همین گیرنده ها می چسبد. ثابت شده که حشیش در واقع یادگیری و حافظه را مختل می کند و شما حتی نمی توانید چیزهای تازه به خاطر بسپارید.
نکته ی جالب فقط این نیست که مغز نوجوان گیرنده ی بیشتری برای حشیش دارد، بلکه این است که ماندگاری حشیش در مغز نوجوان هم طولانی تر است. حشیش به مدت طولانی تری به مغز نوجوان نسبت به بزرگسال می چسبد. مطالعات نشان داده که حتی پس از چندین روز هنوز یادگیری و حافظه مختل است. این اثر در حیوانات آزمایشگاهی بالغ زودگذراست، اما در حیوان نابالغ طولانی تر است.
پس دانستن این نکته برای نوجوانان اهمیت دارد. مثلاً اگر آنان در روز تعطیل آخر هفته حشیش مصرف کنند، ممکن است آثارش تا اواخر هفته ی بعد به جا بماند. این اثرات طولانی مدت در بزرگسالان دیده نمی شود.
مطالب مرتبط:
