دوزخ (Inferno) فیلمی در سبک مهیج معمایی، به نویسندگی دیوید کپ و کارگردانی ران هاوارد است که بر اساس رمانی با همین نام و به قلم دن براون ساخته شده است. این فیلم دنباله فیلم فرشتگان و شیاطین (۲۰۰۹) به شمار می‌رود و تام هنکس یکبار دیگر در نقش پروفسور رابرت لانگدون در کنار بازیگرانی همچون فلیسیتی جونز، بن فاستر، عمر سی و عرفان خان ظاهر می‌شود.
پروفسور لانگدون در این فیلم چند روز فرصت دارد جلوی گسترش یک ویروس مرگبار را بگیرد. خوشبختانه شاخه نظامی سازمان سلامت جهانی (WHO) در کنار اوست. هرچند این یک داستان علمی تخیلی است، اما پرسش‌هایی ناخودآگاه به ذهن بیننده خطور می‌کند. مثلاً کدام خطرناک‌تر است: بیماری‌های نوپدید یا ویروسهای ساخته دست بشر؟ آیا سازمان سلامت جهانی، شاخه نظامی دارد؟ یک ویروس مرگبار با چه سرعتی می‌تواند جهان را فرا گیرد؟
شاید پاسخ برخی پرسش‌ها هرگز روشن نشود، اما ایرن راس، نویسنده و برنامه ساز رادیو ملی آمریکا، نظر دو تن از دانشمندان ویروس‌شناس را در این مورد پرسید: آلن سملجان، ویروس‌شناس و استاد ویروس‌شناسی و ایمنی‌شناسی دانشکده پزشکی دانشگاه مریلند، و استفن مورس، اپیدمیولوژیست بیماری‌های عفونی از دانشکده بهداشت دانشگاه کلمبیا.
ایرن: در فیلم، نقشه این است که یک ویروس مرگبار ساخته دست بشر در یک کنسرت آزاد شود. قرار است ویروس از راه هوا و از فردی به فرد دیگر پخش شود و به همه جای جهان برسد و در کمتر از یک هفته، نیمی از جمعیت جهان را بکشد. این تا چه حد به واقعیت نزدیک است؟
آلن: این ویروس یک مشکل گسترش دارد. گسترش یک پاندمی در سرتاسر جهان، حتی در مورد ویروس‌هایی که به سرعت پخش می‌شوند، هفته‌ها یا حتی یک سال ممکن است زمان ببرد. همچنین از دیدگاه تکاملی با یک تناقض روبرو هستیم. ویروس‌هایی که انسان را به این سرعت می‌کشند، به سرعت پخش نمی‌شوند. ویروسی که چنان شما را بیمار کند که قادر به مسافرت نباشید و دیگران از شما دوری کنند، به راحتی از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شود.
استفن: تمام جهان در عرض 4 تا 7 روز؟ شک دارم. حتی در مورد سرخک، که یکی از مسری‌ترین ویروس‌هاست، زمان بسیار بیشتری لازم است. نمی‌توانم تصور کنم چیزی در عرض یک هفته در جهان پخش شود. اما به نظرم در این‌گونه فیلم‌ها لازم است به همه چیز سرعت بدهند.
ایرن: آیا امکان ساختن یک ویروس فوق‌سرایت‌پذیر وجود دارد؟
استفن: نمی‌دانیم چه چیزی می‌تواند باعث شود یک ویروس با چنین سرعتی پخش شود. وقتی چنین اتفاقی بیفتد، خواهیم دید. اما فهم آن از دیدگاه مهندسی یا ساخت ویروس سخت است. حتی در مورد آنفلوانزا، که سالها‌ست درباره آن تحقیق می‌شود، تصویر روشنی در دست نیست.
ایرن: فرض کنیم یک ویروس مرگبار به نام برزخ داریم. آیا فرضیه‌ای وجود دارد که گسترش سریع آن را توجیه کند؟
آلن: در یک کلام یک طوفان بزرگ راه خوبی برای این کار است. اول از همه، نیاز به ویروس مناسب داریم—فرض کنیم یک نفر چنین ویروسی ساخته باشد. بعد بستگی به این دارد که مردم با چه سرعتی متوجه شوند و جلوی گسترش آن را بگیرند.
استفن: اگر فرض کنیم داستان فیلم در آینده دور اتفاق می‌افتد و در آن زمان بشر خواهد توانست چنین ویروسی بسازد، باید راهی برای گسترش سریع ویروس وجود داشته باشد. مثلاً در مورد زیکا، پشه‌ها ویروس را به سرعت پخش می‌کنند. اما شرایط زیست‌محیطی برای آن پشه‌ها باید فراهم باشد. برای پخش سریع این ویروس فرضی از راه هوا، باید زمان مناسبی از سال انتخاب شود.
ایرن: اگر تمام شرایط مناسب باشد چه؟
استفن: با این فرض، چرا که نه؟ می‌تواند به سرعت پخش شود.
ایرن: آیا در حال حاضر ویروسی وجود دارد که اگر پخش شود ویرانگر باشد؟ یا ترسناک‌ترین ویروس‌ها هنوز ناشناخته هستند؟
استفن: اغلب از من می‌پرسند بیشتر نگران کدام بیماری نوپدید هستم. آنفلوانزا همیشه بوده و همیشه غیر‌قابل‌پیش‌بینی است. آنفلوانزای 1918 حدود 30 تا 50 میلیون نفر را در عرض حدود یک سال تلف کرد. از آن هنگام چنین فاجعه‌ای تکرار نشده اما همیشه نگران هستیم تکرار شود. همچنین نگران بیماری‌هایی هستم که در انزوای جنگل‌های بارانی یا نواحی کوهستانی در حالت خاموش هستند. گاهی شاهد ورود پراکنده این بیماری‌ها به جوامع انسانی هستیم و هنوز درباره آن‌ها چیز زیادی نمی‌دانیم. نمونه‌اش زیکا است که غیرمنتظره بود. چیکونگونیا، تب لاسا، ابولا، یا اچ‌آی‌وی. زمانی همه این‌ها ناشناخته یا نوپدید بودند.
آلن: مردم نگران بیماری‌های بازپدید مانند سرخک هم هستند چون کمتر واکسن می‌زنند و یا نگران هستند مثلاً به دنبال یک اتفاق در یک آزمایشگاه، آبله بازگردد. این دو بیماری به سرعت پخش می‌شوند و مرگ‌و‌میر نسبتاً بالایی دارند. در مورد ویروس های ناشناخته، نگران ویروس‌هایی مانند ابولا و اچ‌آی‌وی هم هستیم. این‌ها مخزن حیوانی دارند که این حیوان‌ها را زیاد بیمار نمی‌کنند اما اگر به انسان منتقل شوند خطرناک می‌شوند. به همین دلیل است که نگران سارس یا مِرس و ویروسهای دیگری هستیم که هنوز ناشناخته هستند. اما برخی از این ویروسهای قدرتمند برای این‌که بتوانند قابلیت سرایت به انسان را پیدا کنند، نیاز به تغییرات ژنتیکی بارز دارند.
ایرن: شما بیشتر نگران کدام هستید: ویروسهای طبیعی یا ویروسهای ساخته دست بشر؟
آلن: قرن‌هاست که نگران بیوتروریسم هستیم، اما بیوتروریست‌ها همیشه از بیماری‌های طبیعی استفاده کرده‌اند.
ایرن: یک مثال بزنید.
آلن: پرت کردن اجساد آلوده به طاعون به داخل شهرهای تحت محاصره.
ایرن: آیا امکان مهندسی یک ویروس مرگبار در آزمایشگاه وجود دارد؟
آلن: پیشرفت‌های اخیر این امکان را فراهم کرده که در تئوری، عوامل کشنده مختلفی ساخته شوند، پس به نظر من ساخت چنین ویروسهای مرگباری توسط انسان امکان‌پذیر است، اما این قدرت تنها در یکی دو نسل از ویروس باقی خواهد ماند. و البته برای ساخت چنین ویروس‌هایی، آزمایشگاه و آزمایش روی انسان لازم است و این کار یک جنایت جنگی است.
استفن: بیماری‌ها و ویروسهای زیادی در طبیعت هست که من نگران آن‌ها هستم. زمانی انسان خواهد توانست کارهایی انجام دهد که بدتر از کارهای طبیعت باشد. اما هنوز به آن‌جا نرسیده‌ایم.