هرگز تصور نمی کردم این طور شود. گوشی همراه حتی در توالت هم با من بود. دست کم می توانستم در این فرصت چند پیامک بخوانم و پاسخ دهم. اغلب صبح ها پس از بیدار شدن، اولین کارم پیدا کردن گوشی بود. هرچند، شب ها قبل از خواب، احساس می کردم این همه زل زدن به مانیتور کاملاً بی حاصل بوده است.
معمای این احساس وقتی حل شد که کتاب ذهن آشفته: مغزهای سنتی در جهان پیشرفته، نوشته آدام گازالی و لاری روزن را خواندم. این کتاب توضیح داده بود که چرا مغز ما قادر به انجام کارهای متعدد هم زمان نیست و چرا تلاش های تقریباً وسواس گونه من برای خواندن آن همه ایمیل و پیامک و پست های مختلف، در واقع منجر به افت خلاقیت من شده بود.
عصر دیجیتال، دشمن خلاقیت
کنجکاوی باعث شد به آزمایشگاهی که گازالی در آنجا کار می کند سر بزنم. او بر روی صفحه ویدئویی یک تصویر سه بعدی از مغز انسان به من نشان داد که توسط ام آر آی ایجاد شده بود. او توضیح داد که وقتی توجه ما از کاری به کار دیگر منحرف می شود، چه اتفاقی می افتد.
گازالی گفت، “قشر پیش پیشانی ناحیه ای از مغز است که بیش از همه به چالش کشیده می شود. و بعد نواحی بینایی، شنوایی، و هیپوکامپ—این شبکه ها هنگامی که ما چند کار را هم زمان انجام می دهیم با بیشترین چالش روبرو هستند.”
به نظر گازالی هنگامی که هر بار فقط به یک کار می پردازیم، قشر پیش پیشانی با سایر نواحی مغز هماهنگ است، اما وقتی دو کار هم زمان می شود، قشر پیش پیشانی بخش چپ و راست مغز را مجبور می کند تا مستقل از هم کار کنند. به این ترتیب توجه شما پخش می شود و معمولاً خطا رخ می دهد.
به عبارت دیگر، هر بار که چشم ما از نمایشگر رایانه منحرف می شود تا مثلاً نگاهی به یک پیامک بیاندازد، اطلاعات جدیدی به مغز ارسال می شود که تمرکز اولیه ما را بر هم می زند. ما تصور می کنیم مغز در یک لحظه قادر است دو یا سه کار را هم زمان پیش ببرد، اما گازالی فکر می کند این تصور مبالغه آمیز و غیرواقعی است.
او ادامه می دهد، “شک دارید؟ یک بار در حال مکالمه تلفنی سعی کنید به یک ایمیل هم پاسخ دهید. متوجه خواهید شد که انجام دو کار هم زمان که هر دو نیاز به تمرکز دارند، واقعاً غیرممکن است. مجبور هستید یکی از این دو کار را متوقف کنید تا به دیگری بپردازید. البته اگر عاقل باشید!”
ما تمایل داریم به ایمیل ها و پیامک ها سریعاً پاسخ دهیم. اما برخی مطالعات نشان داده اگر وسط یک پروژه باشیم و بخواهیم به یک ایمیل یا پیامک پاسخ دهیم، پروژه به طور متوسط نیم ساعت متوقف می شود. گازالی می گوید، “وقتی در جریان فکر وقفه ای پیش می آید، ادامه کار نیازمند بازگشت به وضعیت اولیه است. به سادگی نمی توانید یک دکمه را فشار دهید و جریان فکر ادامه یابد. باید اجزای مختلف آن فرآیند ذهنی را دوباره در کنار هم بچینید و همه عناصری را که در آن فرآیند دخالت داده بودید دوباره خلق کنید. و این زمان می خواهد و اغلب یک وقفه، وقفه دیگری در پی دارد.”
این گونه است که خلاقیت شما افت می کند.
به علاوه، شواهد متعددی نشان می دهد انجام کارهای متعدد و سنگین با چند رسانه، آسیب جدی به توانایی تفکر مغز وارد می کند— حتی جوان هایی که متعلق به عصر فناوری هستند از این قاعده مستثنی نیستند. پژوهشگران دانشگاه استنفورد در سال 2009 با مطالعه روی مغز دانشجویان و افراد دیگری که هم زمان با جریان های متعدد دیجیتال سروکار دارند، دریافتند که به طور کلی افرادی که در یک زمان به یک کار می پردازند، موفق تر هستند.
به گفته آنتونی واگنر، پژوهشگر استنفورد، “در وضعیت هایی که افراد با چند منبع اطلاعاتی هم زمان روبرو هستند که مثلاً از جهان خارج یا از ذهن خود آنان منشاء می گیرد، قادر نیستند آنچه را که به هدف فعلی آنان مربوط است تفکیک کنند. اطلاعات نامرتبط سرعت آنان را کند می کند.”
تحقیقات بیشتر در این زمینه و علل افت عملکرد شناختی هنگام انجام چند کار هم زمان در جریان است. فرضیه های مختلفی مطرح شده است. آیا این که بشر نمی تواند چند کار هم زمان انجام دهد ناشی از یک نقیصه ذاتی است یا این صرفاً یک معضل عصر دیجیتال است؟ در هر حال، محققین معتقدند ذهن افرادی که چند کار هم زمان انجام می دهند عملکرد مطلوب ندارد.
مرزهای دیجیتال خود را تعریف کنید
نگران نباشید. لازم نیست برای این که توان مغز شما بازگردد و خلاقیت شما افت نکند، فناوری را به طور کلی کنار بگذارید. در واقع برای انجام چند کار هم زمان، محدوده ای وجود دارد و مثلاً می توانیم هم زمان به تلفن پاسخ دهیم و یک برگه (tab) هم در اینترنت باز باشد. اما اگر احساس می کنید با این کار مشکل دارید، چند توصیه می تواند مفید باشد:
– فضای کار خود را تمیز کنید. ابزارهای سیار و کاغذهای اضافی را بردارید.
– از یک نمایشگر رایانه استفاده کنید. برنامه های غیرضروری و اپلیکیشن های اضافی را خاموش کنید.
– یک مروگر اینترنتی و تنها یک برگه (tab) باز کنید.
– ایمیل را ببندید.
– توقعات خود را مشخص کنید. مثلاً به رئیس خود بکویید مدتی در دسترس نخواهید بود. و یا از پیام گیر استفاده کنید. تنظیمات پاسخ گویی خودکار ایمیل و پیامک را فعال کنید، با این توضیح که در مدت معینی برون خط (offline) خواهید بود.
– در محیطی آرام کار کنید. اگر ناچار هستید در کافی شاپ کار کنید، از هدفون صداگیر استفاده کنید.
– بر روی میز خود یا روی درب اتاق از علامت “لطفاً مزاحم نشوید” استفاده کنید.