قرصهای ضدبارداری تاریخگذشته، شربتهای سرفه برای اطفال که حاوی ترکیبات سبهتریاک (اپیوئید) قدرتمند است، و قرصهای ضدمالاریا که در واقع از نشاسته سیبزمینی و ذرت ساخته شده، تنها بخش کوچکی از فرآوردههای دارویی غیرقابلمصرف در کشورهای درحالتوسعه است.
بر اساس گزارش سازمان سلامت جهانی (WHO) در ماه نوامبر، فرآوردههای غیراستاندارد شامل قرص، واکسن و کیتهای تشخیصی آزمایشگاهی، حدود 10% اقلام موجود در بازار را تشکیل میدهد. برخی از این کشورها ثروتمند و برخی فقیر هستند. برخی فرآوردهها ژنریک هستند و برخی بهتازگی وارد بازار شدهاند. برخی گرانبها و برخی ارزانقیمت هستند. این گزارش براساس 100 مطالعه تنظیم شده که بین سالهای 2007 تا 2016 در 88 کشور انجام گرفته و آمار رو بهافزایش است.
یکی از مطالعات مربوط به داروی قلبی آلوده در پاکستان است که در سال 2011 منجر به فوت 200 نفر شد. مطالعه دیگر در جمهوری دموکراتیک کنگو به یک داروی قلابی مربوط است که در سالهای 2014 و 2015 هزاران نفر را روانه بیمارستان کرد.
بیش از 40% گزارشها مربوط به آفریقاست ولی وضعیت در بسیاری از کشورها نامشخص است. کمبود و گرانی دارو راه را برای سودجویی و تقلب هموار میکند. نمونه آن اپیدمی مننژیت در سال 2015 در نیجریه است که داروخانهها یکباره از واکسنهای تاریخگذشته انباشته شد. در مورد دیگر، وقتی شرکتهای بیمه آمریکا از پوشش برخی داروهای سرطان خودداری کردند، یک وبسایت کانادایی این کمبود را با داروی تقلبی جبران کرد.
خطر همهجا در کمین بیماران است. فرقی نمیکند کجا باشید. یک خیابان در آفریقا، یا یک وبسایت در آمریکای شمالی. داروی تقلبی یا تاریخگذشته همهجا هست. مشکل محدود به کمبود یا گرانی دارو نیست. گاهی ترس از انگشتنما شدن و برچسب (stigma) باعث میشود افراد طعمه سودجویان شوند. یکی از رایجترین نمونههای آن، ویاگراست. وضعیتهایی مانند کاهش وزن، مشکل نعوظ جنسی و یا اعتیاد که افراد به خاطرش در جمعهای دوستانه یا خانوادگی انگشتنما میشوند و یا خجالت میکشند موضوع را با کسی در میان بگذارند.
براساس این گزارش، هر سال 72 هزار کودک مبتلا به پنومونی و 69 هزار بیمار مبتلا به مالاریا در اثر مصرف داروی تقلبی یا تاریخگذشته فوت میکنند. مشکل دیگر در ارتباط با مصرف داروهای غیراستاندارد، بروز مقاومت در باکتریها برعلیه آنتیبیوتیکهاست. معضل خطرناک دیگر، فروش داروهای ضددرد تقلبی و آلوده به مواد مخدر قدرتمندی مانند فنتانیل است. فنتانیل 50 برابر قویتر از هروئین است و اخیراً مصرف داروهای ضددرد آلوده به فنتانیل در 12 ایالت آمریکا منجر به فوت چند نفر شده است.
سازمان سلامت جهانی امیدوار است کشورها با اقداماتی مانند ردیابی داروها در طول زنجیره مصرف، و یا نظارت دقیق بر نحوه امحای داروهای تاریخگذشته، بتوانند این فرآیند خطرناک و روبهرشد را هرچهزودترمتوقف کنند.