ایستاده با یک برگ رسید در دست و از چشمهایش می شود حدس زد که نگران است. این تصویر آشنایی برای ما آزمایشگاهیهاست. امروز در بسیاری از کشورها تحویل جواب به دست بیمار تقریباً منسوخ شده و نتایج مستقیماً برای پزشک ارسال می شود تا از طریق پزشکان به اطلاع بیماران برسد.
خوب، منطقی هم هست. اگر درخواست آزمایش را به عنوان پرسشهایی تلقی کنیم که پزشک در ذهن داشته و از آزمایشگاه پرسیده است، جواب این سؤالات هم باید مستقیماً به پزشک داده شود تا وی توضیحات لازم را به بیمار ارائه دهد. اما آیا بیماران از چنین شرایطی راضی هستند؟
بسیاری از پزشکان در آمریکا در توضیح نتایج به بیماران کوتاهی می کنند و این باعث نارضایتی بیماران می شود. در یک مطالعه حدود یک سوم پزشکان برنامه ثابتی برای مطلع ساختن بیماران از نتایج آزمایشها نداشتند (Arch Intern Med, Vol. 156, Feb. 12, 1996).
بیمار 52 ساله ای از جنوب غربی آمریکا با تجربه چندین ساله مراجعات متعدد به مراکز درمانی مختلف می گوید: “همیشه نگران جواب آزمایشها هستم. اگر پیگیری نکنم جوابها را به من نمی گویند. یکبار گفتند جواب در پرونده ام نیست و چون نتایج احتمالاً نرمال بوده، ایمیل خواهد شد. اما هیچ ایمیلی فرستاده نشد!”
بیمار دیگری می گوید: “چون نتوانستم از جواب آزمایشهایم مطلع شوم، از پزشک دیگری کمک خواستم. مهم نیست چقدر تلاش کنی. چند بار تلفن یا حتی فکس بزنی. بیفایده است.”
بیشتر نتایج آزمایشها نرمال و یا کمی بالا یا پایین تر از نرمال هستند و پزشک با تصور اینکه بیمار به زودی مراجعه خواهد کرد، برای اطلاع نتایج با وی تماس نمی گیرد. بهانه های دیگر عبارتند از در دسترس نبودن بیمار، فراموش کردن، و کمبود وقت. بیشتر بیماران دوباره مراجعه نمی کنند و هرگز از نتایج مطلع نمی شوند.
برخی بیماران هم درخواست آزمایش را پاره می کنند و آزمایش هرگز انجام نمی شود. شاید هم آزمایشگاه بنا به به دلایلی آزمایش را انجام نداده و یا نتایج را برای پزشک نفرستاده است. در نهایت، این گونه موارد نیز جزو موارد نارضایتی از پزشک قلمداد خواهد شد. سامانه ای برای تشخیص مقصر وجود ندارد. پس پزشک مقصر است!
طی سالها با توجه به مشکلات موجود در گرفتن جواب تلفنی، بیماران به صورت شرطی آموخته اند که اگر نتایج آزمایش به آنان اطلاع داده نشود، به این معنی است که نتایج نرمال بوده است. خبری نیست یعنی خبرِ خوب. اما در واقع، این اصلاً خوب نیست. اگر پزشک بخواهد بیمار به طور فعالانه در چرخه درمان خود شرکت کند، باید به وی بگوید: “اگر مثلاً تا دو هفته جواب به دستت نرسید، به من تلفن کن.” و به طور هم زمان، رویه اطلاع بیمار از نتایج آزمایش را مستندسازی کند. تنها حدود نیمی از پزشکان در آمریکا این کار را انجام می دهند.
آیا اطلاع دادن نتایج آزمایش به بیماران کافی است؟ خیر، پیگیری هم لازم است. این کار لازمه مراقبت مسئولانه است، اما کمتر از یک چهارم پزشکان در آمریکا آن را انجام می دهند. پیگیری بیماران کار آسانی نیست. بیماران، الزامی برای همکاری با پزشکان ندارند. پزشکان هم نمی توانند مثل زمان قدیم (پزشک دهکده) راه بیفتند و به تک تک بیماران سر بزنند. اما به هر حال، چون سامانه ای برای پیگیری بیماران وجود ندارد، پس پزشک باید پیگیری کند!
اغلب پزشکان و بیماران احساسات و دیدگاههای متفاوتی درباره آزمایش دارند. پزشک ممکن است تصور کند با درخواست آزمایش و یا اینکه متوجه شود نتیجه نرمال است، کار تمام می شود. توپ، دیگر در زمین او نیست. اما برای بیمار، این تازه شروع بازی است. اطلاع از نتایج و پیگیری درمانِ احتمالی برای او خیلی مهم است.