یکی از الزامات یازدهگانه ی سازمان سلامت جهانی (WHO) در زمینه ی استانداردهای بهداشت محیط (Essential Environmental Health Standards in Health Care)، دفع پسماندهای طبی (Health-care waste disposal) است. در نشست این سازمان به همراه یونیسف (صندوق کودکان ملل متحد) در ماه مارس 2015، که با هدف ایجاد دسترسی همه ی انسانها به حداقل خدمات بهداشتی (Water, sanitation and hygiene [WASH]) برگزار شد، بر لزوم برقراری یازده استاندارد فوق به عنوان حداقل خدمات بهداشتی در تمام نقاط جهان تا سال 2030 تأکید شد. چهار حیطه ی کاری در این زمینه شامل حمایت و هدایت دولتها، پایش، توجه به شواهد و بهبود مبتنی بر امکانات موجود است.
این حداقل ها مربوط به آب بهداشتی، دفع پسماند و فاضلاب، دفع پسماندهای طبی و سایر معضلات زیست محیطی است. بر اساس بند ششم از این دستورالعملها:
- پسماند طبی در نقطه ی تولید بر اساس نوع آن به چهار گروه (پسماند تیز [sharps]، پسماند غیرتیز عفونی [non-sharps infectious waste]، پسماند غیرتیز غیرعفونی [non-sharps noninfectious waste]، و پسماند خطرناک (hazardous waste) تقسیم می شود.
- ظروف یا محفظه هایی با کُدهای رنگی یا نوشته یا نشانه های مشخص در مکانهای مناسب قرار می گیرد. این ظروف یا محفظه ها از همه ی مراکز طبی جمع آوری شده و پیش از تیمار و یا دفع، در شرایط ایمن نگهداری می شود.
- هر گروه پسماند بر اساس ایمن ترین روش ممکن و موجود تیمار و دفع می شود.
- یک منطقه ی ویژه ی دفع پسماند وجود دارد، که می توان پسماند را در آنجا به طور ایمن و مؤثر ذخیره و دفع کرد.
تفکیک پسماند
چهار گروه اصلی پسماند طبی عبارت است از:
- پسماند تیز (سرسوزن، تیغ، غیره) که ممکن است عفونی یا غیرعفونی باشد
- پسماند غیرتیز عفونی (پسماند آناتومیک، پسماند پاتولوژیک، پانسمان، سرنگ مستعمل، دستکش یکبار مصرف مستعمل)
- پسماند غیرتیز غیر عفونی (کاغذ، کارتن، غیره)
- پسماند خطرناک (داروهای تاریخ گذشته، محلولهای معرف آزمایشگاهی (reagents)، پسماند رادیواکتیو، حشره کش، غیره)
نگهداری و جمع آوری
پسماند تیز باید بلافاصله در ظرف زرد رنگ و دربسته مخصوص پسماند تیز قرار داده شود و به طور مرتب برای دفع جمع آوری شود.
کیسه یا ظرف (15 تا 40 لیتری با درپوش) زرد یا قرمز رنگ پسماند غیرتیز عفونی باید پس از هر بار اقدام طبی (مثلاً در اتاق عمل یا زایمان) یا دو بار در روز جمع آوری، تخلیه، تمیز، ضدعفونی و یا جایگزین شود.
ظرف (20 تا 60 لیتری) سیاه رنگ پسماند غیرتیز غیرعفونی باید هر روز یک بار جمع آوری، تخلیه، تمیز و جایگزین شود: به جای آن می توان از کیسه ی پلاستیکی در داخل ظرف استفاده کرد.
در مورد پسماندهای فوق الذکر، توصیه می شود ظرف پسماند حداکثر 5 متر از نقطه ی تولید پسماند فاصله داشته، و در هر مکان برای حداقل سه نوع پسماند، دو سری ظرف موجود باشد. در هر بخش بیمارستان، باید حداقل یک سری ظرف پسماند بازای هر 20 تخت موجود باشد.
پسماند خطرناک باید در ظروف مناسب و برچسب دار جمع آوری و در مکان امن نگهداری شود. پسماند رادیواکتیو باید در ظروف سربی نگهداری شود تا از تشعشات جلوگیری شود.
تیمار و دفع
پسماند تیز باید در یک گودال (بشکه ی دفن شده در مراکز طبی کوچک یا مراکز اورژانس و گودال بتونی در سایر مراکز) دفع شود. تیمار در مکانی خارج از محل تولید (off-site treatment) توسط شرکتی که مسئول جمع آوری، تیمار و دفع پسماند است، به دلایل ایمنی توصیه نمی شود اما ممکن است در نواحی شهری که تیمار در محل تولید پسماند به دلیل کمبود فضا میسر نباشد، اجتناب ناپذیر باشد.
پسماند غیرتیز عفونی در مراکز طبی کوچک باید در مکان تولید در گودالی دفن شود که دارای درپوش نفوذناپذیر و لوله ی تهویه باشد، یا در مکان تولید یا خارج از آن در دمای بالا سوزانده یا با بخار استریل شود. برای دفع جفت در برخی مناطق بر اساس آداب و رسوم محلی، ممکن است انجام برخی مقدمات لازم باشد.
گزینه ی ارجح برای پسماندهای عفونی خاص (مانند نمونه ی خون، سرنگ پلاستیکی مستعمل، و لوله ی آزمایش) این است که در صورت امکان پیش از دفع با بخار استریل شوند. به این ترتیب از آلودگی محیط زیست ناشی از سوزاندن جلوگیری می شود. در هر آزمایشگاه، غیر از اتوکلاوی که برای استریل سازی ابزار آزمایشگاهی به کار می رود، باید یک اتوکلاو دیگر به استریل سازی پسماند اختصاص یابد.
پسماند غیرتیز غیرعفونی باید در یک گودال در محل جمع آوری زباله ها دفن و یا ترجیحاً بازیافت شود. در صورت کمبود فضا، این پسماند باید سوزانده و خاکستر آن دفن شود.
هر یک از انواع پسماند خطرناک نیاز به روش خاصی برای تیمار و دفع دارد که شامل حبس (encapsulation)، استریل سازی، دفن، سوزاندن و نگهداری به مدت طولانی است. دفع برخی پسماندهای دارویی بسیار پرهزینه است و باید آنها را برای دفع به مراکز بزرگتر ارسال یا به شرکت سازنده مرجوع کرد.
محل دفع پسماندهای طبی باید محصور باشد. باید در قسمتی از آن، جایگاهی برای شستن دست با صابون و ضدعفونی کردن ظروف پسماند پیش بینی شود. فاصله ی این محل از منابع آب زیرزمینی باید حداقل 30 متر باشد. در صورت سوزاندن پسماند، این کار باید در محلی انجام شود که هوای مرکز طبی و ساختمانهای اطراف را آلوده نکند.
