سارا مکامون
سارا مکامون، خبرنگار رادیو ملی آمریکا و گزارش‌های او بر اختلافات سیاسی، اجتماعی، و فرهنگی در این کشور، به‌ویژه درباره موضوع سقط جنین، حقوق زنان و نقاط تلاقی سیاست و مذهب متمرکز است.
وقتی آرلن امسال متوجه شد حامله است، هنوز سال آخر کالج بود و می‌دانست که بچه نمی‌خواهد. یک درمانگاه در نزدیکی خانه او وجود دارد ولی آرلن برای انجام سقط با موانع دیگری روبرو بود. او میگوید، “شروع به جستجو درباره قیمت‌ها کردم و خب، با خود گفتم من که 500 دلار ندارم.” او هنوز 20 سالش نشده و در ال‌پاسو، تگزاس زندگی می‌کند.
آرلن ادامه می‌دهد، “پس با خود گفتم، خب، حتما راه‌های دیگری هست.” او طی جستجوی خود به اطلاعاتی درباره سقط خود-القا (self-induced abortion) با استفاده از قرص دست یافت. او میگوید، “مثل این بود که قدرتم را باز یافته باشم. تصمیم گرفتم آن کار را بکنم. نمی‌خواهم افراد کج‌فهم و دولت قانون‌های غیرمنطقی خود را تحمیل کنند.”
سقط جنین با قرص
اداره غذا و دارو (FDA) یک پروتکل دو قرصی برای سقط دارویی تأیید کرده که شامل میزوپروستول و میف‌پریستون است و برای القای سقط بی‌خطر به‌کار می‌رود. میف‌پروستون در ایالات متحده به‌شدت تحت کنترل است و باید حتما در 10 هفته اول بارداری و توسط پزشک تجویز شود. ترکیب دو دارویی بیش‌ترین تأثیر را دارد ولی به‌نظر سازمان سلامت جهانی (WHO)، میزوپروستول به تنهایی نیز قادر به القای سقط بی‌خطر است، به‌شرطی که بیمار پیگیری شود.
آرلن به این نتیجه رسید که می‌تواند میزوپروستول را—که برای درمان و پیشگیری از زخم معده به‌فروش می‌رسد—از داروخانه‌ای در آن سوی مرز، در خوارز، مکزیکو، تهیه کند. او میگوید، “حتی دوستم که مرا همراهی می‌کرد، از این‌که چقدر این کار راحت بود، متعجب شد.”
آرلن نمی‌خواست قرص را در تنهایی مصرف کند. پس وقتی به ال‌پاسو بازگشت، به خانه دوستش رفت و نحوه مصرف را طبق دستورالعملی که از اینترنت یافته بود اجرا کرد. او میگوید پس از دل‌پیچه شدید و کمی استفراغ، در عرض چند ساعت دچار خونریزی شد و مقداری بافت از او دفع شد و اضافه می‌کند، “وقتی اولین بار خون را دیدم، احساس کردم راحت شده‌ام. البته حس خوبی نسبت به آن نداشتم ولی بالاخره کار کرد!”
در زمانی که انجام سقط در یک کلینیک در بسیاری از مناطق مشکل و مشکل‌تر می‌شود، شبکه‌ای از حامیان حقوق خانواده تلاش دارد اطلاعات مربوط به سقط خود-القا را به‌طور شخصی و نیز عمومی در اینترنت به اشتراک بگذارد.
جهان سقط آزاد
در سال 1973، دادگاه عالی ایالات متحده، سقط جنین را قانونی اعلام کرد. بر اساس حکم موسوم به رو برابر وید (Roe v. Wade)، سقط جنین در سه ماهه نخست بارداری حتی بدون نیاز به نظر پزشک آزاد اعلام شد. در سه ماهه دوم نیز به زنان باردار اجازه سقط جنین داده شد، اما از آنجا که در این مرحله، سقط برای مادر خطرناک خواهد بود، این عمل باید زیر نظر پزشک صورت گیرد. در سه ماهه سوم بارداری، که از نظر پزشکی جنین دارای روح است، سقط همچنان غیرقانونی خواهد بود ولی البته به پزشکان اجازه داده شد صرفا در مواردی که ادامه بارداری باعث بروز خطر جانی برای مادر شود، سقط جنین را انجام دهند.
تاکنون با تلاش راستگرایان در دولت‌های مختلف، برخی استثناها در حکم دادگاه عالی ایجاد شده که در مقابل با مقاومت دموکرات‌ها روبرو شده است. از آنجا که محافظه‌کاران حتی در دوران اوج قدرت خود نتوانستند به اصل حکم رو برابر وید خدشه‌ای وارد کنند، به سوی محدود کردن آن حرکت کردند. مثلا بر اساس یک قاعده حقوقی به نام “قاعده سکوت” مراکز دولتی تنظیم خانواده از ارائه توصیه و مشاوره به زنان حامله در زمینه سقط جنین منع شدند. و یا به اعتقاد محافظه‌کاران، پرداخت پول مالیات‌دهندگان آمریکایی به اقدامی که حاصل آن کشتن یک موجود زنده است، پذیرفتنی نبود. برخی کلینیک‌های سقط جنین در آمریکا بارها توسط گروه‌های افراطی مورد حمله قرار گرفت. اغلب این کلینیک‌ها در منطقه جنوب که به کمربند انجیلی معرف است، واقع شده‌اند.
قاعده سکوت بعدها در زمان کلینتون و در نخستین روزهای ریاست جمهوری وی ملغی شد. به اعتقاد لیبرال‌ها، قاعده سکوت موجب شده بود که زنان فقیر در شرایط دشوارتر و بدون مشاوره رایگان کلینیک‌های دولتی تن به عمل خطرناک سقط جنین بدهند. در حالی که محروم کردن این زنان از حق انتخاب، به منزله اعمال تبعیض علیه فقرا و به خطر انداختن جان آنان تلقی می‌شد.
ماه گذشته در یک سخنرانی برای گروه کوچکی از فعالان حقوق زنان در سنت‌لوییس، میشل لاندو از بنیاد گیت‌وی گفت، “ما در حال تلاش برای مقابله با طرحی هستیم که احتمالا موجب ممنوعیت سقط جنین در ایالت میزوری خواهد شد.” آخرین درمانگاهی که در میزوری به ارائه خدمات سقط جنین می‌پردازد در آستانه تعطیلی قرار گرفته است. میزوری یکی از ایالت‌هایی است که با منع قانونی سقط جنین روبرو است و فعالان ضد سقط جنین امیدوارند این قانون توسط دادگاه عالی نیز تأیید شود.
دیدگاه رایج درباره روش‌های سقط خود-القا همواره با مخاطره و تابو عجین بوده است. حامیان حقوق خانواده اغلب با تمسک به خطر این روش‌ها برای جان زنان، خواستار ایجاد مسیرهای قانونی برای انجام سقط شده‌اند.
ولی لاندو میگوید در حال حاضر زنانی که می‌خواهند سقط کنند— حتی در محیط‌هایی که با محدودیت روبرو هستند— گزینه‌های بسیار متفاوت با شرایط دهه 80، یعنی پیش از تصویب قانون رو برابر وید در اختیار دارند.
او اضافه می‌کند، “زمانی استفاده از آویز لباس (coat hanger abortion، وارد کردن آویز لباس از انتهای خمیده به داخل واژن با هدف پاره کردن ساک حاملگی) و مرگ روی کف اتاقی در یک هتل رایج بود ولی هم‌اکنون اینترنت آمده و علم پزشکی پیشرفت کرده و وضعیت هیچ شباهتی با آن زمان ندارد.”
سقط خود-القا پدیده تازه‌ای نیست. زنان در طول تاریخ همواره راه‌هایی برای ختم بارداری ناخواسته پیدا کرده‌اند، هرچند همیشه این راه‌ها بی‌خطر نبوده است. داده‌ها درباره شیوع سقط خود-القا محدود است ولی علاقه فزاینده به کسب اطلاعات در این باره نشان می‌دهد شیوع آن نباید پایین باشد. به‌قول مگان دونووان، از مدیران ارشد انستیتو گوتمکر (Guttmacher Institute، مرکز توسعه تنظیم خانواده، یک مؤسسه پژوهشی است که در سال 1968 با هدف پیشبرد دانش و آموزش در زمینه حقوق و قوانین مربوط به سلامت جنسی و تولیدمثلی تأسیس شد)، “جمع‌آوری داده دقیق در زمینه سقط خود-القا بسیار مشکل است چون توسط افراد انجام می‌شود و هیچ راه ساده‌ای برای تشخیص و پیگیری آن و این‌که توسط چه کسی و کجا انجام شده وجود ندارد.”
تازه‌ترین گزارش گوتمکر نشان می‌دهد تمایل زنان به سقط خود-القا رو به افزایش است. تعداد مراکز غیربیمارستانی که دست‌کم یک زن را به‌دلیل تلاش برای سقط خود-القا تحت درمان قرار داده‌اند، از 12 درصد در سال 2014 به 18 درصد در سال 2017 افزایش یافته است.
سوزان یانوف، با گروه حمایتی “زنان به‌کمک زنان” تلاش می‌کند اطلاعاتی در زمینه سقط خود-القا ارائه دهد. او میگوید ترافیک اینترنتی مربوط به یکی از پروژه‌هایش در این زمینه در سال‌های اخیر و به‌ویژه پس از تأیید فردی که از سوی ترامپ برای عضویت در دادگاه عالی نامزد شده بود، شدت یافته است. یانوف اضافه می‌کند، “به‌ویژه از تابستان گذشته و پس از جلسه سنا برای تأیید صلاحیت کاوانا، مردم واقعاً احساس کردند که دسترسی به کلینیک‌های سقط محدود خواهد شد، این رویه ملموس بود.”
دور زدن پزشکان، مراجعه به اینترنت
برای زنانی که امکان عبور از مرز و رفتن به مکزیکو را ندارند، اینترنت گزینه مناسبی است. خانم اس که یک دانشجوی خانه‌دار در روآنوک، ویرجینیا است، میگوید سه سال پیش، بدون مراجعه به پزشک، قرص‌های سقط را از طریق اینترنت و داروخانه‌ای که خارج از ایالات متحده قرار دارد تهیه کرده است. او اضافه می‌کند که می‌توانست به درمانگاهی در محله خود برود، ولی نمی‌خواست مانند سقط قبلی، هفته‌ها برای ویزیت منتظر بماند.
خانم اس میگوید، “با یک کارت اعتباری، در عرض دو هفته به دستم رسید. در هفته پنجم بارداری سقط کردم.” او از ترکیب دو دارویی استفاده کرد که روش ارجح کالج متخصصین زنان و زایمان آمریکا نیست چون اثربخشی کمتری دارد. ولی خانم اس میگوید مؤثر بود. البته کمی ترسیده بود: “اگر این اتفاق بیفتد چه؟ اگر آن اتفاق بیفتد چه؟ بچه‌هایم بی‌مادر می‌شوند!” او قصد داشت اگر مشکلی پیش بیاید، یک آمبولانس خبر کند یا به بیمارستانی در همان نزدیکی مراجعه کند.
تحقیقات پزشکی—و خطرات
به‌نظر دکتر دانیل گروسمن، متخصص زنان و زایمان و پژوهشگر بهداشت تولیدمثل در دانشگاه کالیفرنیا، سان‌فرانسیسکو، هر کس به فکر سقط خود-القا باشد، نیاز به یک نقشه پشتیبان برای موارد اورژانسی دارد. او میگوید سقط خود-القا می‌تواند بی‌خطر باشد، به‌شرطی که درست انجام شود.
دکتر گروسمن اضافه می‌کند، “خلاصه‌اش این است که اگر این افراد اطلاعات کافی درباره رژیم‌های دارویی مبتنی بر شواهد علمی و نحوه مصرف این داروها داشته باشند، خطری آنان را تهدید نمی‌کند. مثلاً این‌که بدانند چقدر از بارداری آنان گذشته است، این‌که چگونه داروها را مصرف کنند، و این‌که در صورت بروز عوارض، دسترسی به مراکز درمانی داشته باشند.”
نگرانی دیگر درباره تهیه قرص‌ها از اینترنت این است که داروها کیفیت مناسب و برچسب صحیح داشته باشند. مؤسسه‌ای به‌نام Plan C کار خرید و سنجش کیفیت داروهای سقط موجود در اینترنت را آغاز کرده است. الیزا ولز، یکی از بنیان‌گزاران این مؤسسه، میگوید هدف او این است که دسترسی به قرص‌های سقط از طریق مجاری اصلی در ایالات متحده راحت‌تر شود. او اضافه می‌کند “می می‌دانیم که در حال حاضر، افراد این قرص‌ها را به‌راحتی از طریق اینترنت تهیه می‌کنند. ولی می‌خواهیم مطمئن شویم که آنان اطلاعات لازم برای انجام مؤثر و بی‌خطر این کار را نیز دارند.”
کالج متخصصین زنان و زایمان آمریکا هیچ موضع رسمی درباره بی‌خطر بودن سقط خود-القا اعلام نکرده است. ولی این گروه مخالف سقط جنایی[1] است و اعلام کرده پروتکل مورد تأیید اداره غذا و دارو (FDA)[2] برای سقط دارویی در اوایل بارداری، یک روش مؤثر و بی‌خطر است.
دکتر اینگرید اسکوپ، متخصص زنان و زایمان در سان‌آنتونیو و سرپرست انجمن متخصصین زنان و زایمان مخالف سقط، معتقد است که سقط یک امر غیراخلاقی است. نگرانی دیگر وی این است که برخی زنان قادر به انجام بی‌خطر سقط خود-القا نباشند. او میگوید، “اگر از بارداری یک زن بیشتر از میزانی که خود او تصور می‌کند گذشته باشد—و این اتفاق بسیار شایع است، زمان احتمالی لقاح ممکن است تغییر کند—شاید به این دلیل که مثلا قاعدگی نامنظم داشته باشد یا حتی زمان دقیق آن را به یاد نداشته باشد، میزان شکست، بسیار بسیار بیشتر خواهد بود.”
با پیشرفت بارداری، احتمال تأثیر قرص‌های سقط نیز کاهش می‌یابد. دکتر اسکوپ به مطالعه‌ای در شماره ماه آگوست 2019 مجله Contraception اشاره می‌کند که نشان می‌دهد حدود نیمی از افرادی که در زمینه ارائه خدمات بهداشت خانواده فعالیت می‌کنند، معتقدند سقط خود-القا بی‌خطر است[3].
ترس از پیگرد قانونی
نگرانی‌های قانونی هم وجود دارد. حامیان حق سقط نگران هستند که زنانی مثل آرلن و خانم اس ممکن است به‌دلیل نقض قانون تحت پیگرد قرار گیرند. پاملا مریت، از بنیان‌گزاران مؤسسه مدافع حقوق باروری Reproaction، انجمن سقط خود-القا را در سنت‌لوییس تشکیل داده است. او به فعالان میگوید که بزرگ‌ترین ترس وی، پیگرد قانونی زنان است. او اضافه می‌کند، “با هر چیزی که از این انجمن بیرون می‌روید، یادتان باشد که پیامد منطقی ممنوعیت سقط در سال 2019، آویز لباس نیست—زندان است.”
فرح دیاز-تلو، مشاور ارشد گروهی از حامیان حقوق باروری به‌نام If/When/How، میگوید بسیاری از آمریکایی‌ها از اینترنت انواع داروهای نسخه‌ای را خریداری می‌کنند. توصیه او به بیماران این است که داروهای سقط “بیشتر غیرقانونی” نیستند. او اضافه می‌کند، “این صرفا حاصل نظام سلامت ناکارآمد ما است، و بنابراین قرص‌های سقط تنها بخش کوچکی از آن است. حتی با این‌که خرید داروهای نسخه‌ای از اینترنت بدون تجویز پزشک، کاری قانونی محسوب نمی‌شود، افراد معمولا برای این کار مجازات نمی‌شوند.”
مری زیگلر، استاد حقوق دانشگاه ایالتی فلوریدا، معتقد است ترس از پیگرد قانونی یک واقعیت است، هرچند هنوز قابل توجه نیست. برخی ایالت‌ها سقط خود-القا را منع کرده‌اند ولی زیگلر میگوید قاضی‌ها معمولا در صدور حکم تردید دارند. او اضافه می‌کند، “از دیدگاه سیاسی و افکار عمومی، پیگرد و مجازات زنان برای مخالفان سقط بسیار گران تمام خواهد شد.” هرچند به‌نظر او چنین اتفاقی رخ داده و در آینده نیز بیشتر رخ خواهد داد.
پیش از این، اداره غذا و دارو (FDA) طی نامه‌ای به یک پزشک اروپایی که در اینترنت و از طریق مؤسسه‌ای به‌نام Aid Access برای زنان آمریکایی قرص سقط تجویز کرده، هشدار داده است. در این نامه مؤسسه فوق متهم شده که قوانین فدرال را نقض کرده و به نگرانی درباره خطر فروش میف‌پریستون و میزوپروستول در اینترنت اشاره شده است. این در حالی است که اخیرا یک مطالعه در مجله Contraception نشان داد تجویز دو داروی فوق از طریق اینترنت و تله‌مدیسین بی‌خطر است[4].
این پزشک اروپایی به‌نام ربکا گومپرتس علیه FDA شکایت کرده است. وکیل او میگوید نگران است چون هم موکل او و هم بیماران وی ممکن است تحت پیگرد قانونی قرار گیرند.
در صورت اجرای قوانین جدید درباره سقط، بسیاری از کلینیک تعطیل خواهد شد. زیگلر میگوید پیامد این تعطیلی این خواد بود که زنان گزینه‌های محدودی برای ختم بارداری ناخواسته داشته باشند و مسؤولین ایالتی نیز ممکن است تحت فشار قرار گیرند تا آنان را تحت پیگرد قانونی قرار دهند.
او اضافه می‌کند، “تصور می‌کنم بیش‌ترین فشار در جرجیا و آلاباما اعمال خواهد شد، چون زنان در بسیاری از این پرونده‌ها تنها افرادی هستند که قابل شناسایی و پیگرد هستند.” به‌نظر زیگلر، مرحله بعدی نبرد علیه حق سقط، بیشتر بر بیماران و کم‌تر بر درمانگاه‌ها متمرکز خواهد بود.
[1] سقط جنایی (Criminal Abortion) یک تعریف حقوقی و قانونی است و به خارج کردن زودرس جنین پیش از کامل شدن بارداری ترم گفته می‌شود که به‌طور غیرقانونی و مصنوعی (artificial) انجام شود. هر شخصی که این کار را توصیه کند یا در انجام آن شرکت کند، مرتکب جرم و جنایت شده است. در برخی ایالت‌های آمریکا، سقط خود-القا در تعریف سقط جنایی قرار می‌گیرد. مرگ مادر در اثر سقط جنایی، قتل محسوب می‌شود. پزشکانی که موارد قطعی یا مشکوک سقط جنایی را گزارش نکنند، ممکن است به اتهام معاونت در جرم تحت پیگرد قانونی قرار گیرند (منبع: https://www.nejm.org/doi/pdf/10.1056/NEJM195003022420913).
در کشور ایران سقط جنین ممنوع است. بر اساس ماده واحده سقط درمانی با تشخیص قطعی سه پزشک متخصص و تأیید پزشکی قانونی مبنی بر بیماری جنین که به علت عقب‌افتادگی یا ناقص‌الخلقه بودن موجب حرج مادر است و یا بیماری مادر که با تهدید جانی مادر توأم باشد قبل از ولوج روح (چهار ماه) با رضایت زن مجاز می‌باشد و مجازات و مسؤولیتی متوجه پزشک مباشر نخواهد بود. متخلفین از اجرای مفاد این قانون به مجازاتهای مقرر در قانون مجازات اسلامی محکوم خواهند شد. قانون فوق مشتمل بر ماده واحده در جلسه علنی روز سه‌شنبه مورخ دهم خرداد ماه یکهزار و سیصد و هشتاد و چهار مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ 25 خرداد 84 به تأیید شورای نگهبان رسید (منبع: https://rc.majlis.ir/fa/law/show/97756). متقاضیان سقط درمانی تا پیش از چهار ماهگی می‌توانند با ارایه مدارک لازم و معرفی‌نامه از پزشک متخصص معالج و پرداخت تعرفه تعیین شده به مراکز پزشکی قانونی مراجعه و نسبت به دریافت مجوز سقط اقدام کنند. شایان ذکر است که بسیاری از افرادی که برای دریافت مجوز سقط درمانی به مراکز پزشکی قانونی مراجعه می‌کنند، به علت اقدام دیرهنگام (بعد از چهارماهگی)، موفق به دریافت این مجوز نمی‌شوند.
[2] ترکیب mifepristone و misoprostol در 70 روز ابتدای بارداری (منبع: https://www.acog.org/About-ACOG/News-Room/Statements/2016/ACOG-Statement-on-Medication-Abortion)
[3] اعضای انجمن تنظیم خانواده، انجمن ارائه‌دهندگان خدمات بهداشت خانواده، و شبکه سقط درمانی (منبع: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/31002777).
[4] https://www.contraceptionjournal.org/article/S0010-7824(19)30176-3/fulltext