محمت آز (Mehmet Oz) پزشک 55 ساله آمریکایی، ترک تبار، متخصص جراحی قلب و قفسه سینه، و استاد بخش جراحی دانشگاه کلمبیا است. شهرت او بیشتر به خاطر شوی تلویزیونی دکتر آز است.
دکتر آز عنوان شوی تلویزیونی است که این پزشک در آن به عنوان مجری، درباره ی موضوعات پزشکی و بدن انسان توضیح داده و به پرسشهای حاضرین و بینندگان تلویزیون پاسخ می‌دهد. پخش این شو در آمریکا از سال 2009 میلادی آغاز و در سال 1393 خورشیدی از شبکه فارسی 1 هم پخش شد.
انتقادهایی که به شوی دکتر آز وارد شده به دعوای همیشگی طب سنّتی و جایگزین (alternative medicine) و طب مبتنی بر شواهد یا مستدلّ (evidence-based medicine) امروزی باز می گردد. این انتقادها به جایی رسید که دکتر آز ناچار شد در ماه ژوئن 2014 در برابر اعضای کمیته ای از مجلس سنا حاضر شود. یکی از نمایندگان سنا به دکتر آز گفت:
“نمی دانم چرا این مهملات را می گویید. عصاره قهوه سبز (green coffee extract ) داروی معجزه آسایی برای لاغر شدن. کتون تمشک (raspberry ketone )، معجون جادویی سوزاندن چربی های اضافی. گارسینیا (Garcinia cambogia) راحت ترین راه برای آب کردن چربی.”
البته دکتر آز می گوید برای اثبات ادعاهای خود مدارکی دارد اما قانون کشور آمریکا در این زمینه کاملاً شفاف و روشن است. یکی از وظایف اصلی اداره غذا و دارو (FDA) محافظت و حمایت از مصرف کننده در مقابل تبلیغات گول زننده و غیرواقعی در زمینه فرآورده های کاهش وزن است. شاید بهتر بود دکتر آز، بجای استفاده از صفت “جادویی یا معجزه آسا” به بینندگان شوی خود بگوید که این فرآورده های گیاهی “ارزش امتحان کردن” را دارند.
واقعیت این است که اگر بخواهیم بنا را بر انتقاد بگذاریم، بسیاری از توصیه های پزشکان در زمینه رژیم غذایی قابل انتقاد هستند. نمونه آن توصیه به محدودیت مصرف چربی است که اخیراً کم رنگ شده است.
در ماه آوریل 2015، گروهی از پزشکان در نامه ای به ریاست دانشگاه کلمبیا، خواهان اخراج دکتر آز از این دانشگاه شدند. دکتر آز نویسندگان این نامه را متهم به نقض آزادی بیان کرد.
نکته عجیب برای بنده این است که دکتر آز نگون بخت، حرف تازه ای نگفته است. چرا یک پزشک به خاطر تکرار ادعاهایی که سالهاست در هر گوشه ای می شنویم و حتی در برخی کتب درسی در مدارس و دانشگاهها تدریس می شود، باید از کار برکنار شود؟
نمونه آن جلساتی است که دانشکده پزشکی دانشگاه ویرجینیا ترتیب داده و در آن از والدین می خواهد به فرزندان خود کمک کنند تا با ارواح گذشتگان خود ارتباط برقرار کنند. در این جلسات، اندیشمندان و روانپزشکان تلاش می کنند با استفاده از اصول فیزیک کوانتوم به مردم بقبولانند که این جهان فراتر از چیزهایی است که در خودآگاه ما حس می شود.
انرژی درمانی را چرا نمی گویید؟ درمانگاه معروف کلیولند (The Cleveland Clinic) جلسات انرژی درمانی برگزار می کند که از قضا مسئول آن، لیزا آز، همسر دکتر آز است. در این درمانگاه به مردم می گویند انرژی درمانی بدن آنها را سم زدایی می کند.
بسیاری از اساتید دانشگاههای معتبر آمریکا در استخدام شرکتهای تولید و پخش فرآورده های جادویی هستند. تعداد این افراد حتی در دانشگاه کلمبیا هم کم نیست. در رزومه یکی از این اساتید آمده است که وی علاقمند به هامیوپاتی است.
اجازه دهید موضوع را از زاویه دیگری نگاه کنیم. مسئله ای که باید حل شود دکتر آز نیست. دکتر آز نشانه ای از این مسئله است. اسم این مسئله را می توان “طبّ شبه دانشگاهی” (quackademic medicine) گذاشت. نگرانی ها محدود به پولی نیست که مردم بابت قرص های بی خاصیت هامیوپاتی یا معجونهای جادویی دور می ریزند. سلامت مردم هم در خطر است. پرداختن به این درمانها، منجر به تأخیر در شروع درمان واقعی می شود.
نمونه کلاسیک آن واکسیناسیون است. شاید کمتر کسی بداند که انجمن کایروپراکتیک (درمان با ماساژ و جابجا کردن ستون فقرات) آمریکا، طی یک اعلام موضع رسمی، فراهم آوردن یک گزینه جایگزین بجای واکسیناسیون را جزو وظایف و اهداف خود برشمرده است. دکتر آز و پزشکان دیگری که طرز فکر مشابه وی دارند، معمولاً منتقدین خود را به غرور و تعصب متهم می کنند و از آنان می خواهند طبّ جایگزین را به دیده طب مکمّل یا یکپارچه (complementary or integrative medicine) بنگرند.
اما یکپارچه شدن نیاز به عملکرد متعادل و ظریف دارد. ذهن آزاد خوب است اما نباید چنان ذهن را آزاد کنیم که از کنترل ما خارج شود. چرا آنان که معتقدند ارواح حضور دارند و با انرژی درمانی می توان فرکانس ارتعاشی سلولها را افزایش داد، اقرار نمی کنند که این طور چیزها جایگزین مناسبی برای واکسیناسیون نیستند و اصولاً چیزی به اسم معجون جادویی وجود ندارد؟
روزی که میلیونها بیننده تلویزیون شاهد دفاع دکتر آز در برابر منتقدین بودند، احتمالاً کسی متوجه نشد که صدها پزشک متشخص از دانشکده های پزشکی معتبر نیز این برنامه را تماشا می کردند و امیدوار بودند، البته در سکوت، که او موفق شود.