آیا مقدار اندکی الکل[1] برای سلامت بشر مفید است؟ – نوشیدن یا ننوشیدن؟ مسئله این است!
پاسخ به این پرسش، هرگز ساده نبوده است. سال هاست از گوشه و کنار می شنویم که اعتدال در نوشیدن الکل برای سلامت سودمند است، اما چندین پژوهش جدید این باور دیرینه را زیر سؤال برده است. سازمان سلامت جهانی (WHO) و آژانس بین المللی تحقیقات سرطان (IARC) الکل را در دسته ی مواد سرطان زای قطعی (دسته ی اول) طبقه بندی کرده و هیچ مقدار بی خطری برای آن متصور نشده اند. حتی مصرف مقدار بسیار اندک الکل هم سرطان زاست.
حال که الکل قطعاً سرطانزاست اما فواید آن قطعی نیست، چرا برخی همچنان اصرار دارند که الکل برای سلامت مفید است و برای این ادعای خود هیچ شواهد و استدلال علمی و قطعی ارائه نمی دهند؟
بیشتر آن چه تحت عنوان فواید الکل در سلامت شنیده یا خوانده ایم، بر اساس رابطه ی علت و معلولی ثابت شده استوار نیست. آیا الکل واقعاً از حملات قلبی پیشگیری می کند یا کاهش خطر حمله ی قلبی در برخی مطالعات صرفاً ناشی از عوامل دیگر یا مجموعه ای از عوامل است؟ افرادی که الکل مصرف می کنند ممکن است تحت تأثیر عوامل مختلف اجتماعی- اقتصادی و الگوهای رفتاری دیگری باشند که تفکیک آن ها بسیار مشکل است.
یک مطالعه در مجله ی پزشکی انگلستان (BMJ) با جمع بندی نتایج 50 مطالعه در زمینه ی الکل و قلب نشان داد افرادی که دارای ژن واریانت الکل دهیدروژناز (ADH1B) هستند و الکل کمتری مصرف می کنند، خطر حمله ی قلبی در آنان کمتر است و اثر محافظتی این ژن ارتباط مستقیم با میزان مصرف الکل دارد. خطر حمله ی قلبی در افرادی که دارای ژن واریانت ADH1B بوده و الکل کمتری مصرف می کنند، در صورت قطع کامل مصرف الکل، باز هم کاهش می یابد.
مجموع شواهد نشان می دهد آثار مثبت الکل در بیماری قلبی، دیابت یا زوال عقلی (دمانس) در حد احتمالات است. مطالعه ای در مجله ی Circulation نشان داد در افرادی که در نوشیدن میانه روی می کنند (moderate drinking)، یعنی هر هفته 4 تا 6 پیک (هر پیک معادل 14 گرم اتانول خالص، 350 سی سی آبجوی 5%، 150 سی سی شراب 12%) می نوشند، خطر مرگ ناشی از آنوریسم آئورت کمتر است.
مطالعه ی دیگری در مجله ی کالج متخصصین قلب آمریکا (JACC) نشان داد مصرف مقدار اندک نوشیدنی تخمیری (شراب) یا تقطیری (مشروب)، خطر فیبریلاسیون دهلیزی را افزایش می دهد. مطالعه ی جدیدی در مجله ی Circulation نشان داد مصرف مداوم به هر میزان، الکل خطر قلبی عروقی را افزایش می دهد، اما پس از 24 ساعت، تنها افرادی در معرض افزایش مداوم خطر سکته ی مغزی یا قلبی هستند که مصرف سنگین (6 تا 9 پیک در روز یا 19 تا 30 پیک در هفته) داشته باشند.
بر اساس مطالعه ای در مجله ی Kidney International، در افرادی که هر روز اندکی شراب می نوشند، خطر بیماری کلیوی مزمن کمتر است.
در مقابل، در زمینه ی سرطان زا بودن الکل، بحث کمتری بین محققین وجود دارد: هر چه فردی بیشتر الکل بنوشد، خطر ابتلای او به این سرطان ها (دهان، حلق، حنجره، مری، روده ی بزرگ و راست روده، کبد و در زنان، پستان) بیشتر خواهد بود، و هیچ میزان و حدی از مصرف الکل وجود ندارد که سرطان زا نباشد. به عنوان نمونه، بر اساس جدول خطر انستیتو ملی سرطان آمریکا، خطر سرطان سروگردن در افرادی که هر روز سه و نیم پیک یا بیشتر الکل بنوشند دو یا حتی سه برابر می شود. خطر سرطان پستان در زنانی که هر روز دو پیک الکل می نوشند 15% افزایش می یابد.
البته مطالعات در مورد سرطان کلیه (RCC) و لنفوم غیر هوچکین (NHL) نشان داده که الکل ممکن است خطر این سرطان ها را کاهش دهد. با این حال، حدود 3.5% مرگ و میر سرطان ناشی از الکل است. هرچند، کمتر به این رقم توجه می شود. اما پزشکان باید همواره این پیام را برای بیماران تکرار کنند.
باید به افراد گفته شود که در صورت وجود سایر عوامل خطرساز سرطان، مانند سابقه ی خانوادگی، از الکل اجتناب کنند. یک پیک در روز برای زنان و دو پیک برای مردان خطر بالقوه کمتری دارد. اما مطمئن ترین راه این است که الکل به طور کلی مصرف نشود. هنوز هم هیچ پزشک عاقلی در هیچ کجای جهان به هیچ کس توصیه به نوشیدن الکل نمی کند.
[1] ابوبکر محمّد زَکَریای رازی (۲۵۱ ه. ق. ـ ۳۱۳ ه. ق) پزشک، فیلسوف و شیمی‌دان ایرانی است. به‌گفتهٔ جرج سارتن، پدر تاریخ علم، رازی بزرگ‌ترین پزشک ایران و جهان اسلام در زمان قرون وسطی بود. به پاس زحمات فراوان رازی در داروسازی روز پنجم شهریورماه (۲۷ اوت)، روز بزرگداشت زکریای رازی و روز داروسازی نام‌گذاری شده است. رازی آثار ماندگاری در زمینه ی پزشکی و شیمی و فلسفه نوشته است و به‌عنوان کاشف الکل و جوهر گوگرد (اسید سولفوریک) مشهور است.
