اخیرا یکی از شرکت‌های فناوری سلامت در چین به‌نام “یک دکتر خوب را پینگ کن” (Ping A Good Doctor) اقدام به برپایی کیوسک‌های هوشمندی به‌نام “درمانگاه‌های یک دقیقه‌ای” (One-Minute Clinics) در مکان‌های مختلف مانند مراکز خرید، ادارات، کارخانجات و حتی محلات کرده است. افراد در داخل این کیوسک‌ها می‌نشینند و با یک پزشک هوش مصنوعی (AI Doctor) صحبت می‌کنند. این پزشک مجازی قادر است بیماری را تشخیص داده و توصیه‌هایی ارائه کند. در موارد ضروری، امکان برقراری تماس تصویری با یک پزشک واقعی وجود دارد. قفسه دارویی هوشمند این کیوسک‌ها قادر به ارائه بیش از 100 نوع داروی مختلف است. این درمانگاه‌ها 24 ساعته و هفت روز هفته باز هستند و تنها در عرض 2 ماه، بیش از 3 میلیون مشتری داشته‌اند.
همه چیز، همه وقت، همه جا
در عرض 25 سال اخیر، رشد اقتصادی سریع، این کشور را متحول ساخته است. حدود 400 میلیون چینی ثروتمند و 58 درصد جمعیت این کشور شهرنشین هستند. این افراد علاوه بر ماشین و گوشی خوب، خواهان زندگی خوب و سالم هم هستند.
در کشور چین هم‌زمان با ظهور غول‌های فناوری جهانی، مانند گوگل، اپل، آمازون و فیسبوک، اکوسیستم منحصربه‌فردی شکل گرفته است. بایدو (موتور جستجو)، علی‌بابا (تجارت الکترونیک)، و تن‌سنت (ارتباطات) نقش‌آفرین‌های اصلی در این اکوسیستم هستند. براساس آمار سال 2018، بیش از 800 چینی کاربر فعال اینترنت هستند و 98 درصد آن‌ها برای ارتباط با اینترنت از گوشی تلفن همراه استفاده می‌کنند که با این گوشی‌ها در سال 2018 بالغ بر یک تریلیون دلار پرداخت اینترنتی انجام دادند و 16 میلیون وعده غذا سفارش دادند. حدود نیمی از چینی‌هایی که موبایل دارند از اپ تاکسی اینترنتی استفاده می‌کنند.
تجارت الکترونیک و سلامت
همواره ایجاد یک نظام سلامت پیشرفته در کشور چین از چالش‌های بزرگ بوده است. از یک سو، چین دستاوردهای قابل توجهی در زمینه پوشش همگانی خدمات بهداشتی و درمانی اولیه داشته است. میزان مرگ‌ومیر شیرخواران در این کشور در سال 2017 به رکورد 8 در هزار تولد زنده رسیده است. امید به زندگی در سال 2016 برای مردان به 75 و زنان 78 سال و شیوع بیماری‌های عفونی نیز کاهش چشمگیر نشان می‌دهد.
از سوی دیگر، این موفقیت‌ها باعث شده سایر محدودیت‌های نظام سلامت این کشور بیش‌تر آشکار شود. مطالعه مشترک بانک جهانی، سازمان سلامت جهانی و دولت چین نشاندهنده تفاوت‌های چشمگیر منطقه‌ای در سطح خدمات، ازدحام بیش‌ازحد در بخش‌های اورژانس بیمارستان‌ها، و رشد سریع سرانه سلامت به میزان 5 تا 10 درصد بیش‌تر از رشد تولید ناخالص از سال 2008 است.
کشوری که ابداع‌کننده ایده “پزشکان پابرهنه” (barefoot doctors) بود—دهقانانی که آموزش‌های پایه پزشکی را فرا گرفته و در مناطق روستایی به ارائه خدمات اولیه بهداشتی و درمانی می‌پرداختند—هم‌اکنون با کمبود پزشک روبرو شده و مردم به پزشکان کمتر آموزش دیده اعتماد ندارند. نتیجه کلی، ایجاد حس سرخوردگی در نظام سلامت است که گاهی خود را به شکل توهین و خشونت علیه پزشکان بروز می‌دهد.
ولی غول‌های فناوری چین به این چالش‌ها به دیده فرصت نگاه می‌کنند. با این‌که بیمارستان‌ها، پزشکان و پرستاران، تجربه بیش‌تری برای کار در محیط به‌شدت مقرراتی درمان و ارائه خدمات تخصصی و دقیق دارند، ولی مزیت این شرکت‌های فناوری، فهم بهتر مشتریان، منابع مالی بیش‌تر، و توان نوآوری و انطباق سریع فناوری است. جذابیت موضوع وقتی بیش‌تر می‌شود که می‌بینیم در این کشور یک میلیارد و چهارصد میلیون نفری، برنامه چین سالم در سال ۲۰۳۰ (Healthy China 2030) یکی از اولویت‌های اصلی دولت است.
نمونه بارز آن، سامانه پرداخت علی‌پی (Alipay) به عنوان شاخه بانکی شرکت علی‌بابا است که به‌دلیل سرعت و ایمنی بالا معروفیت بسیاری در میان چینی‌ها دارد. این سامانه امکان نوبت‌گیری و پرداخت هزینه خدمات مختلف سلامت را به‌سادگی فراهم کرده است. همچنین شرکت علی‌بابا به لطف شبکه بزرگی که برای ارسال مرسولات مختلف در اختیار دارد، به‌راحتی می‌تواند داروها، تجهیزات پزشکی، و کیت‌های آزمایشگاهی را به‌طور مستقیم و در عرض کمتر از ۲۴ ساعت در اختیار مصرف‌کننده قرار دهد.
علی‌بابا برای به‌دست آوردن سود بیش‌تر، شاخه دارویی خود را به‌نام تی‌مال (Tmall) با مأموریت عرضه مستقیم داروهای بدون نسخه و تجهیزات پزشکی تأسیس کرده است.
به‌طور مشابه، تن‌سنت (Tencent) که در پلت‌فرم وی‌چت خود بیش از یک میلیارد کاربر دارد، راهبرد “بیمارستان هوشمند” را دنبال می‌کند تا بیماران بتوانند به کمک آن از متخصصین وقت بگیرند، در ویزیت‌های مجازی شرکت کنند، و به اطلاعات شخصی سلامت خود مانند نتایج آزمایش‌ها، گزارش‌های تصویربرداری، و نسخه‌های دارویی دسترسی پیدا کنند. همچنین تن‌سنت توانسته شبکه‌ای از مراکز مراقبت‌های اولیه و جراحی سرپایی در هشت شهر ایجاد کند و نیز خدمات ارتباط، پرداخت، و ارجاع را در اختیار پزشکان و بیماران قرار دهد. شبکه Doctorwork در حال حاضر حدود ۳۰ پایگاه دارد و قرار است تا سال ۲۰۲۱ تعداد آن‌ها را به ۳۰۰ مرکز افزایش دهد.
دولت چین نیز قصد دارد در بهره‌گیری از هوش مصنوعی در همه عرصه‌ها از رقبای صنعتی خود پیشی بگیرد. در زمینه خدمات سلامت، این فرصتی است برای کاهش تفاوت‌ها در دسترسی به این خدمات و افزایش دسترسی در سرتاسر کشور، چون هوش مصنوعی بالاخره خواهد توانست حتی به کم‌مهارت‌ترین ارائه‌دهندگان خدمات سلامت در روستاها توانایی‌هایی بدهد که نزدیک به توانایی‌های مجرب‌ترین متخصصین دانشگاهی است.
نظام سلامت سنتی در کشور چین تلاش کرده هم‌پای رشد فزاینده و سریع فناوری پیش برود. از سال ۲۰۱۴ بیمارستان‌های دولتی اقدام به مشارکت با شرکت‌های فناوری و تشکیل “بیمارستان‌های اینترنتی” برای ارائه خدمات سرپایی برخط (آنلاین) و همچنین برون‌خط (آفلاین) کرده‌اند. در این طرح، بیماران— به‌ویژه در مناطق روستایی— می‌توانند به یک درمانگاه مشاوره واقع در نزدیکی محل سکونت خود مراجعه کنند و با استفاده از ویدئوچت و پیامک متنی توسط پزشکان بیمارستان‌های معروف ویزیت شوند.
اطلاعاتی مانند فشارخون در پایگاه جمع‌آوری و بارگذاری می‌شود تا پزشکان بتوانند به تشخیص برسند و دارو تجویز کنند. بیماران می‌توانند برای پیگیری و تجدید نسخه دوباره مراجعه کنند. براساس گزارش شرکت چینی vcbeat.net در سال 2018، تعداد این بیمارستان‌های اینترنتی دولتی به ۱۱۹ مرکز رسیده است.
خطرات درمان دیجیتال
این نظام درحال شکل‌گیری برای درمان دیجیتال، در برخی موارد، از مقررات پیشی گرفته و این نشاندهنده لزوم نظارت فعال و هشیاری بیش‌تر دولت است. نمونه آن، اتفاق تأسف‌باری است که برای دانشجوی ۲۱ ساله‌ای به‌نام “وی زشی” افتاد. او در سال ۲۰۱۴ به سرطان نادری به‌نام سارکوم سینوویال مبتلا شده بود و از طریق موتور جستجوی بایدو با بیمارستان معروفی آشنا شد که ادعا می‌کرد با همکاری دانشگاه استنفورد، روش‌های ایمنی‌درمانی (ایمونوتراپی) نوین و مؤثر سرطان را ارائه می‌کند. خانواده زشی حدود ۳۰ هزار دلار برای این درمان پرداخت کرد. چیزی که زشی نمی‌دانست این بود که برخی نتایج جستجوی بایدو آگهی تبلیغاتی هستند و برای قرار گرفتن آن‌ها در صدر سایر نتایج، پول پرداخت شده است— چیزی که بایدو به وضوح اعلام نکرده بود. همچنین بایدو اعتبار ادعاهای آگهی‌دهندگان را نمی‌سنجید. درمان شکست خورد و زشی در آوریل ۲۰۱۶ فوت کرد.
زشی پیش از مرگ خود پیامی را در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرد که انعکاس وسیعی در بین مردم داشت و باعث شد تحقیقات گسترده‌ای از سوی دولت آغاز شود. اخبار نشان می‌داد ادعای همکاری با دانشگاه استنفورد دروغ است و در زمینه اثربخشی درمان نیز بزرگنمایی شده است. بیمارستان عملاً در تملک یک شرکت خصوصی بود که همچنین مالک شرکت زیست‌فناوری تولیدکننده آن داروی ایمونوتراپی سرطان بود. دولت، شرکت بایدو را مجبور کرد آگهی‌ها را در میان نتایج جستجو مشخص کند و پیش از انتشار از صحت آن‌ها مطمئن شود. همچنین آگهی‌های مرتبط با سلامت باید حاوی اطلاعاتی درباره محدودیت‌ها، عوارض احتمالی و خطرات اقدامات درمانی و داروها یا تجهیزات تبلیغ شده برای بیماران باشد. شرکت بایدو مجبور شد ۱۵۰ میلیون دلار وثیقه برای حمایت از قربانیان آگهی‌های دروغین و سایر انواع کلاهبرداری برخط بپردازد.
سیاست‌گذاری برای فناوری در سلامت
در آوریل سال ۲۰۱۸، دو سال پس از مرگ زشی، دولت چین سازوکاری برای کمک به تحقق اهداف خود در زمینه نقش فناوری در سلامت تحت عنوان “اینترنت پلاس” ارائه داد. این دستورالعمل نگاه جامعی بر نقش فناوری دیجیتال در نظام سلامت چین دارد و در آن به سلامت عمومی، دسترسی به خدمات درمانی و بهداشتی اولیه، ارائه خدمات، پرداخت، تأمین دارو، آموزش ارائه‌دهندگان خدمات سلامت و بیماران، و کاربردهای هوش مصنوعی در طب سنتی و مدرن توجه شده است.
بااین‌که دستورالعمل فوق با هدف حمایت و حفاظت از بیماران طراحی شده، ولی درعین‌حال، نقشه راهی برای تحول نظام سلامت چین به‌کمک فناوری است. این شامل ایجاد زیرساخت‌های لازم برای گسترش بیمارستان‌های اینترنتی و تشویق بیمارستان‌های سطح سوم و چهارم برای حمایت از ارائه‌دهندگان این خدمات از طریق مشاوره تخصصی از راه دور، به‌کارگیری ابزارهای هوش مصنوعی، و ارتقای بسترهای ارتباطی از جمله پرونده‌های الکترونیک سلامت است.
مصرف‌کنندگان در نظام سلامت خواستار دسترسی به اطلاعات، امکان انتخاب آگاهانه بین گزینه‌های متنوع، و سهولت دسترسی به خدمات هستند. نگاه آنان به غول‌های فناوری و استارت‌آپ‌ها و ایده “همه چیز، همه وقت، همه جا” است چون آن‌چه می‌خواهند در ساختار سنتی نظام سلامت وجود ندارد. ولی پرسش اساسی این است که آیا شرکت‌های فناوری مایل به مشارکت با اجزای سنتی نظام سلامت هستند یا هدف آن‌ها رقابت و حذف این اجزا و در نهایت، ایجاد یک نظام سلامت جدید بر اساس اولویت‌ها و منافع خود، مشابه اتفاقی است که در کشور چین رخ داده است. در هر دو صورت، ارائه‌دهندگان خدمات سلامت، و همچنین سازمان‌های نظارتی باید بتوانند هم‌پای فناوری پیش بروند.
از دیدگاه سیاست‌گذاری، تجربه چین نشان می‌دهد که مقررات باید طوری باشد که به‌کارگیری فناوری‌هایی که به نفع بیماران است، مانند درمان از راه دور (telehealth) و هوش مصنوعی و پرداخت صورتحساب‌های مرتبط با آن‌ها را در مناطق شهری و روستایی تسهیل و در عین‌حال ایمنی و اثربخشی این ابزارهای دیجیتال نوین را تضمین کند. این مقررات همچنین باید بتواند به شکل‌گیری همکاری متقابل و راهبرد برد-برد بین اجزای سنتی نظام سلامت و شرکت‌های فناوری و کارآفرینی کمک کند.
نکته دیگری که در پایان باید به آن اشاره شود، قوانین و مقررات مربوط به حفظ حریم خصوصی بیماران توسط شرکت‌های فناوری و نوآوری مانند فیسبوک، اینستاگرام، گوگل، و آمازون (Alexa) و توجه به نقش آن‌ها در تصمیم‌گیری و قدرت انتخاب کاربران است. ارائه‌دهندگان خدمات سلامت، شرکت‌های فناوری و قانون‌گذاران باید دست در دست هم تلاش کنند تا بهترین نتایج ممکن برای بیماران رقم بخورد. لازمه شکل‌گیری و موفقیت چنین الگویی یکپارچه شدن خدمات دیجیتال و غیردیجیتال است که صرفاً با برنامه‌ریزی سنجیده و مشارکت فعال هر سه طرف میسر است.
مطالب مرتبط:
آیا آزمایشگاه‌های کوچک باید جای خود را به آزمایشگاه‌های بزرگ بدهند؟ (بخش اول)
آیا آزمایشگاه‌های کوچک باید جای خود را به آزمایشگاه‌های بزرگ بدهند؟ (بخش دوم)